Zone en contrôle
Het is maar goed dat de heer P.C.U.d.B. die de ‘laatste-bladzijrubriek’ van Onze Taal verzorgt, het dakje op ‘zone’ en ‘controle’ alleen maar schrijft als ‘niemand het ziet’, zoals hij zelf zegt, want het motief dat hij hiervoor aanhaalt is niet alleszins houdbaar. Met de toevoeging ‘Ik spreek de ô in zône namelijk essentieel anders uit dan de o in zonen’, heeft hij (wellicht bewust) de knuppel in het hoenderhok gegooid. Wijselijk heeft hij nagelaten te zeggen dat ‘de o in zône anders uitgesproken wordt dan de o in zonen’, want dat zou inhouden dat het zo moet.
Laten we eerst eens teruggaan naar de oorsprong, namelijk de Franse taal. Het accent circonflex wordt in het Frans in drie gevallen gebruikt:
1. Ter onderscheiding van woorden die hetzelfde geschreven worden met een verschillende betekenis of tijd. Bijvoorbeeld: ‘du’ en ‘dû’; ‘il partit’ (passé simple) en ‘il partît’ (subjonctif).
2. In samentrekkingen en vooral ter vervanging van de vroeger voorkomende s zoals in fête, têtes, connaître enzovoort.
3. Ten behoeve van de uitspraak, bijvoorbeeld: contrôle, aérodrôme enzovoort. Het accent maakt in dit geval van een zogenaamde open o (de o van tol) een gesloten o (de o van kool).
De eerste gedachtefout die hierbij in het algemeen door Nederlanders gemaakt wordt, is de woorden zone en controle over een kam te scheren (c.q. onder een dakje te vangen). Zone wordt in het Frans niet, contrôle wel met een dakje geschreven. De tweede gedachtefout betreft de uitspraak. De Nederlanders, die deze woorden in hun taal hebben overgenomen, hebben zich waarschijnlijk te veel moeite willen geven om ook de uitspraak hiervan over te nemen en omdat het vreemd (buitenlands) moest klinken, is men deze woorden hier gaan uitspreken zoals men het in Frankrijk nu juist niet doet. Luister maar eens goed (als u hiertoe in de gelegenheid bent) hoe een Fransman de woorden zone en controle uitspreekt, en ook Rhône en Saone.
Hoe is dat nu in de Nederlandse taal geregeld wanneer woorden ongewijzigd worden overgenomen uit een vreemde taal? Enerzijds treft men een praktisch ongewijzigde uitspraak aan, bijvoorbeeld eau de Cologne, mannequin, chauffeur. Anderzijds kent men woorden als content, fervent, accent, agent, waarvan in het Nederlands de neusklank verdwenen is. Als men in het Nederlands het accent circonflex nog een functie wil geven, dan dient men het in de eerste plaats eens te worden over de juiste uitspraak en dan zal waarschijnlijk blijken dat die accenten overbodig zijn.
Volgens de huidig nog geldende regels, doet de heer P.C.U.d.B. er goed aan het dakje alleen maar te schrijven als niemand het ziet.
C.J.M. van der Weijden, Eindhoven.
Auteursrechtelijk beschermd