Variëteit en variété
Ik weet niet of het u belang inboezemt, maar ik wil u wel zeggen, dat de neef van de zwager van mijn tante het voornemen heeft de groeitrend van het zakgeld van zijn schoolgaand zoontje om te buigen. Hij wil daarbij echter geen conflictieve benadering; hij wil ook geen agressieve besluitvorming realiseren. Hij wenst de positie van de jongen in te schatten en bespreekbaar te maken en pas daarna in te vullen hoeveel die zal moeten inleveren. Bovendien meent hij, dat het ombuigingspercentage eenduidig zal moeten worden onderbouwd en dat hij de structurele data zal moeten vertalen naar de jongen toe, om te voorkomen dat ze als afbouw en niet als aftopping op het kind afkomen. Een dialoog, toegesneden op het denkpatroon van de kleine, acht hij noodzakelijk om het operationeel maken van de ombuiging te begeleiden.
‘De betekenis van samenstellingen (bij substantieven - MCG) is niet eenvoudig te beschrijven,’ zegt prof. Van den Toorn in zijn Nederlandse Grammatica. ‘In het algemeen kan men stellen dat het tweede lid van de samenstelling door het eerste lid bepaald wordt; de aard van dit “bepaald zijn” is echter zeer verschillend van geval tot geval.’
Maar blijkbaar is de betekenis van samenstellingen ook niet eenvoudig te begrijpen. We kennen allemaal de borden ‘Verboden voor (brom)fietsen’; dat betekent ‘verboden voor fietsen, ook als dat bromfietsen zijn’. Maar nu staat er voor de ingang van een Haagse gemeentelijke sporthal een bord ‘Verboden voor brom(fietsen)’. En daarvan kan de betekenis alleen maar zijn ‘verboden voor brom, ook als die door fietsen veroorzaakt wordt’. Het eerste deel van de samenstelling is nu van werkwoordstam tot substantief geworden en aan de benoeming van het tweede deel en het geheel kunnen we beter niet beginnen.
Sportjournalisten gebruiken graag woorden en uitdrukkingen als een nipte overwinning en de derde nederlaag op (een) rij. Geliefd is ook: de wedstrijd kende weinig hoogtepunten; Blauw-Zwart kende de laatste weken geen successen. Ik vermoed dat ze denken zo een bekoorlijk Zuidnederlands tintje aan hun stijl te geven. Wat jammer nu toch, dat we in ‘Nu Nog’, orgaan van de Belgische Vereniging voor Beschaafde Omgangstaal, moeten lezen, dat ‘kennen’ in deze betekenis een gallicisme is!
Er schijnt ook een voetballer te zijn die zich, door te hoge eisen te stellen, uit de markt geprezen heeft. Tenminste, dat vertelde een landelijk ochtendblad. Nu is eigenroem nooit erg sympathiek, maar in dit geval moeten er ook nog economische nadelen aan verbonden zijn. Ik begrijp het allemaal niet zo goed, maar het stond toch in de krant. Wel denk ik soms, dat de bekende commissie die van mening is dat de wat diepergaande grammatica voor de basisschool te moeilijk is, nog te optimistisch oordeelt. Er zijn gevallen waarin de grammatica ook voor volwassenen met middelbare opleiding, zelfs voor beroepsschrijvers, te veel geheimen in zich bergt.
Maar voor alfabetiseren is de zaak niet ernstig genoeg. U begrijpt natuurlijk wat ik daarmee bedoel: niet de oude betekenis van alfabetisch rangschikken, maar de nieuwe; iemand alfabetiseren = iemand leren lezen en schrijven. Zo kun je eenvoudige dingen moeilijk zeggen, maar kan dat nu de bedoeling van ‘alfabetiseren’ zijn?
Het maken van krantekoppen moet een geestdodend werk zijn. Ik heb er geen ervaring in, maar ik leid het af uit de grapjes (woordspelingen) die de koppenmakers zich veroorloven, naar ik aanneem om de verveling te verdrijven. Die behoefte acht ik heel verklaarbaar, maar het resultaat vind ik niet overweldigend. Om het anders te zeggen: ik begrijp het grappige vaak niet, en dat kan best aan mij liggen. Misschien zijn die koppen wel verschrikkelijk geestig. Aan de hand van de volgende selectie kunt u dat het beste zelf beoordelen (tussen haakjes de bijzonderheden, nodig om het verband te zien): Meester (wielrenner) reed meesterlijk, Pijlman (idem) pijlsnel, Jan Raas (idem) razendsnel, Jan Raas razend over Post-veto (= veto van zijn ploegbaas Post), Mansveld (voetballer) geveld, sigarenwinkelier (Flinkevleugel, die ook voetballer is) de sigaar (door inbraak), Kila (voetballer die aanbod van de Duitse club Schalke '04 verwachtte) nog niet verschalkt, RWDM (Belgische voetbalclub) verschalkte Schalke '04, Feijenoord weer op z'n best (midvoor Clyde Best speelde heel goed), Feijenoordfans bal-dadig (hadden tweede bal in het veld geworpen), karakter NEC (voetbalclub) nekt F.C. Den Haag, PSV liet zich kisten (verloor voetbalmatch door doelpunten van de AZ-speler Kist), geen lol voor Lolle (bokser die verloor), Buitenzorgen (paarden van het geslacht Buitenzorg) in de zorgen, stropers snel het haasje, Vlissingen stonk erin (stankgolf boven de stad), rondlijding (journalist werd bij rondleiding door kuikenfokkerij in stinkend afvalwater geduwd) enz. enz.
Auteursrechtelijk beschermd