Onze Taal. Jaargang 47

Variëteit en variété

Weet u nog precies wat een verkoper is, een vertegenwoordiger, een handelsreiziger? En herinnert u zich de technici in allerlei graden en sectoren? We kenden de eenvoudige monteur, de chef-monteur, de elektrotechnicus, de verwarmingstechnicus enz. We hadden toen ook mensen die op de boekhouding of de administratie werkten: een assistentboekhouder, een boekhouder, een hoofdboekhouder.

En zelfs waren er doodgewone kantoorbedienden, soms nog maar ‘aankomende’. Op een hoger peil stonden de chefs, de chefs de bureau, de afdelingschefs, de bedrijfsleiders.

Ze zijn er nog wel, ja, maar ze zijn voor een aanzienlijk deel verleden tijd. En dat we daaraan terugdenken, laten we dat jeugdsentiment noemen; dat gaat er altijd goed in. Toch zijn ze handig, die oude beroepsbenamingen; je kunt er tenminste aan zien wat iemand eigenlijk uitvoert.

En dat is nu vaak wel erg moeilijk geworden, te oordelen naar de advertenties, in dag- en weekbladen, van ondernemingen en instellingen die een betrekking (ik bedoel natuurlijk een job) hebben aan te bieden. Als je die leest, kan je denken: sjonge, de naam van de functie is aantrekkelijk, maar wat zouden ze eigenlijk van me verwachten? Of: nou, dat lijkt me een gevaarlijk baantje, al weet ik niet wat 't inhoudt. Ik bedoel maar: als je niet in zo'n vak zit, begrijp je niets van de functie. Zoudt u bij voorbeeld denken: ha, een spare parts roadsman, dat is nou net iets voor mij? Of: een nondestructive testing engineer, dat had ik altijd willen worden, juist omdat hij non-destructive is?

Of: een reliability assurance engineer, hoe tref ik 't zo? Nee, die dingen zijn voor mij cryptogrammen, al moet ik toegeven dat er heel mooie bij zijn, zoals de non-food special deal merchandiser. Er komt nog bij, dat het aantal managers steeds groter schijnt te worden. Het lijkt soms wel of iedereen, die niet om de vijf minuten een bevel van een ander hoeft op te volgen, een soort manager is. Maar goed, de wereld verandert, het bedrijfsleven ook, de beroepsbenamingen ook en de taal, waarin die worden aangegeven, ook.

‘Toen de tanker’, aldus een landelijk ochtendblad, aan de kust van Bretagne op de rotsen liep, voer zij in opdracht van de Shell.’ Moet het dan niet ‘tankster’ zijn? Of valt de tanker in dezelfde groep als de baker?

De voornaamwoordelijke aanduiding blijft sommige journalisten trouwens in het algemeen zorgen baren. Het is interessant de gedachtengang te volgen, die zich in zekere gevallen bij hen moet hebben ontwikkeld. Hetzelfde ochtendblad, sprekende over het wereldkampioenschap dameshockey in Madrid, schrijft: ‘Nee, de interesse voor het da-

[p. 78]

meshockey is alleen maar gegroeid omdat het plotsklaps een Olympische sport is geworden. Nederland zal daar (waar? - MCG) een van de kanshebsters zijn.’

Nederland is hier dus vrouwelijk. Maar niet op de ‘gewone’ manier, volgens de duistere ‘regels’ van de haarmode: Nederland en haar economische positie. Nee, de opsteller van dit bericht moet hebben gedacht: ik heb het over dameshockey; dat is een vrouwelijke aangelegenheid. Ons damesteam vertegenwoordigt Nederland en dus is Nederland kanshebster. Raar, maar zo kan het gebeuren.

Als u gemakkelijk leeft, vindt u veel dingen een fluitje van een cent, want dat is modisch; u zegt: da's geen probleem, of: da's geen punt. Maar als u het zwaarder opneemt, gieren de zenuwen allicht door de keel, ja, soms dreigt iets uit de hand te gieren. En natuurlijk beëindigt u, nauwgezet als u bent, iets maar niet zo; u rondt alles af, zelfs als het niet rond moet zijn. Want dat doen de publiciteitsmedia en hun zegslieden ook.

In een stukje over de grote hoeveelheid papier, door het ambtelijk apparaat verwerkt, schrijft een weekblad: ‘Je vraagt je af of er nog niet verder kan worden bezuinigd op energie en grondstoffen. Als de commissies, raden en comités hun voorstellen en ideeën nu eens handgeschreven zouden moeten inleveren bij de gemeentelijke typekamers, zouden de verhalen dan ook niet korter worden en nog minder, zelfs kringlooppapier behoeven?’

Natuurlijk, en er zou ook minder ooggelezen en eventueel oorgehoord moeten worden.

En dan de heren. Worden die nu verzocht (in de zin van gevraagd) of wordt die verzocht? Of anders: als ik de zin actief maak tot ‘ik verzoek de heren’, zijn die heren dan lijdend voorwerp of belanghebbend voorwerp? Want in het eerste geval worden ze in de passieve vorm onderwerp; dus dan worden ze verzocht. In het tweede constructie kan dat niet en ‘wordt de heren verzocht’.

Een oud strijdpunt. Het lijkt het beste, met Tinbergen te zeggen, dat een woord soms lijdend zowel als belanghebbend voorwerp genoemd kan worden. Dan kan en kunnen de heren verzocht worden, al klinkt het eerste volgens sommigen stijver.

Van Dale wil van geen keus weten. Hij zegt: ‘de heren worden verzocht (niet: de(n) heren wordt verzocht) hierheen te komen (vgl. Fr. les messieurs sont priés; Hd. die Herren werden gebeten).’ In overeenstemming daarmee noemt hij ‘verzoeken’ uitsluitend overgankelijk. Ja, dat is in het Duits ook zo: ich bitte Sie - Sie werden gebeten. Daar is geen plaats voor twijfel. Maar Van Dale stelt dat op één lijn met ‘les messieurs sont priés’, terwijl het de vraag is, of ‘prier’ niet overgankelijk zowel als onovergankelijk gebruikt kan worden. En volgens Tinbergen is dat met ‘verzoeken’ net zo. Voor mij is de kwestie nog niet opgelost. De taal bergt nog steeds geheimen in zich.

M.C. Godschalk