11, 12, 13
Hoewel ik besef dat we hiermee afdwalen van het oorspronkelijke onderwerp wil ik even inhaken op de zin: ‘Van de vreemde talen zijn bij mijn weten alleen Hongaars, Swahili en (natuurlijk) Esperanto regelmatig’.
Wat is ‘regelmatig’ in dit verband? Ik zou zeggen dat dit het geval is als de reeks der gehele getallen als volgt wordt uitgesproken: 1, 2, 3,.... 10, 10+1, 10+2, 10+3 2×10 3×10,... Als kunsttaal voldoet Esperanto hier uiteraard volledig aan: bijvoorbeeld 12 is dek du (dek is tien du is twee) en 20 is du dek. Dezelfde perfecte regelmatigheid komt ook voor in het Japans. (1, 2, 3, 10, 11, 12, 13, 20, 30) = ichi, ni, san, juu, juuich, juuni, junsan, nijuu, sanjuu).
In het Swahili en Hongaars zijn 20 en 30 onregelmatig, terwijl 11, 12 etc. wel regelmatig gevormd worden, maar toch met behulp van tussenvoegsels: 1, 10, 11 is in het Hongaars: egy, tiz, tizenegy en in het Swahili: moja, kuma, kumi na moja.
Even regelmatig als deze twee talen en zelfs zonder tussenvoegsels is het Turks, (1, 10, 11 is bir, on, onbir) maar ook hier zijn de hogere tientallen onregelmatig. Het lijkt mij dat het feit of de tientallen regelmatig gevormd worden nog belangrijker geacht moet worden dan de regelmaat van 11 en 12.
Door de rudimenten van het twaalftallig stelsel zijn de 11 en 12 inderdaad vaak onregelmatig, maar bij 13 schakelen de meeste talen toch over op een logisch systeem, zij het vaak omgekeerd (dreizehn, 3+10 in plaats van 10+3). Weinig talen zullen trouwens zo onregelmatig zijn in dit opzicht als het bekende Frans, waar eerst bij 17 in de maat wordt gelopen, om over 70, 80 en 90 nog maar te zwijgen. Als we de nadruk leggen op regelmatigheid van de tientallen (waar Hongaars en Swahili het juist laten afweten) dan maken de meeste Slavische talen een zeer goede beurt: Russisch, Pools, Tsjechisch, Servo-Kroatisch, maar ook Roemeens en Fins zijn regelmatig vanaf 20 en ‘omgekeerd regelmatig’ tussen 11 en 19.
De hier geëtaleerde kennis ontleen ik bijna geheel aan het merkwaardige boekwerkje ‘The Concise Dictionary of 26 Languages’, uitgegeven als Signet Reference Book door The New Englisch Library Ltd.
London.
A. Kemper, Amsterdam.
Auteursrechtelijk beschermd