Onze Taal. Jaargang 47

De uitspraak van getallen

Het lijkt mij waarschijnlijk, dat in de Indogermaanse taalgroep getallen oorspronkelijk werden genoemd in de volgorde eenheden-tientallen-honderdtallen. ‘Vierhonderd eenentwintig’ dus als ‘een-twintig-vierhonderd’. In vele talen vinden we daarvan sporen of zelfs meer dan sporen. Ons Arabisch cijferschrift, dat eigenlijk van rechts naar links moet worden gelezen, sluit logisch aan op deze wijze van benoemen: Gelezen van rechts naar links luidt ‘21’: ‘eenentwintig’. Schrijfwijze en uitspraak dekken elkaar. Onduidelijkheid ontstond door integratie van het naar links lopende Arabisch cijferschrift in ons naar rechts lopende alfabetische schrift, waardoor we de neiging kregen ook getallen van links naar rechts te lezen in plaats van van rechts naar links zoals het ‘behoort’. Deze onduidelijkheid is in enkele van de ons bekende talen, en dan nog maar ten dele, weggenomen door de volgorde van de weergave in de gesproken taal te wijzigen. Overigens een merkwaardige procedure. Er zijn redenen om aan te nemen, dat deze wijziging van de gesproken taal niet spontaan is geweest, doch zijn oorsprong heeft gevonden in de vroegwetenschappelijke wereld. Daarnaast is het bekend, dat de wetgever een rol heeft gespeeld. Zo werd in Frankrijk tot de twaalfde eeuw voor ‘18’ een uitdrukking gebruikt, die rechtstreeks was afgeleid van het Latijnse duodeviginti. Eerst in de twaalfde eeuw duikt ‘dixhuit’ op. Overigens is de Fransman er nog niet toe overgegaan de getallen elf tot en met vijftien te vormen overeenkomstig het model tientallen-eenheden. De Spanjaard is iets verder gekomen, voor ‘seize’ gebruikt hij ‘diez y seis’.

De huidige Germaanse talen zijn hardnekkiger geweest in de handhaving van het oude systeem: Tot het getal twintig volgen al deze talen nog steeds het systeem overeenkomstig het model eenhedentientallen. Voor getallen boven twintig is binnen de Germaanse talen een kunstmatig veroorzaakte breuk ontstaan. In Engeland bewerkte een wet ten tijde van koningin Elisabeth I de overgang van het systeem ‘one and twenty’ naar het systeem ‘twenty-one’. Overigens gebruiken in Engeland schaapherders voor het tellen van hun schapen nog steeds het oude systeem. Het Nederlands, Duits,

[p. 45]

Deens en IJslands hebben hun traditionele systemen bewaard. Daarbij zij aangetekend, dat in het Deens nog duidelijker sporen van een twintigtallig stelsel aanwezig zijn dan in het Frans (quatrevingt). Zo betekent in het Deens ‘halvtredsindstyve’ de halve afstand van veertig naar driemaal twintig, dat is dus vijftig. Tredsindstyve = 3 × 20 = 60.

In Noorwegen werd enkele jaren geleden het Engelse systeem van tellen bij de wet ingevoerd. Het wordt thans op de scholen onderwezen. In de praktijk is het nieuwe systeem echter lang niet overal en door iedereen aanvaard. De reacties zijn soms zelfs emotioneel.

De moraal van mijn verhaal: Ofschoon het hier niet gaat om een wijziging in de spelling, die het taalgebruik ongewijzigd laat, zou de Nederlandse overheid normerende regels kunnen geven om te komen tot een meer praktische wijze van tellen in het Nederlands, overeenkomstig de Engelse, Zweedse en Noorse methode. Zulk een voorschrift lijkt formeel identiek met het voorschrift dat bijvoorbeeld de gewichtsaanduiding ‘pond’ verbiedt. Formele regeling bij wet of bij K.B. is wellicht mogelijk. Of de zaak politiek haalbaar is, is een andere vraag. En dan tenslotte, wie zal de kat de bel aanbinden?

G.F.J.A. Groen, Den Haag.