Onze Taal. Jaargang 47

Is pentasyllabe een heterologon?

In Onze Taal, januari 1978, verbindt Prof. Bottema aan het vijflettergrepige vijflettergrepig een paradox uit de logika. Terecht? In de zin: - Vijflettergrepig is vijflettergrepig - is het eerste woord géén bijvoeglijk naamwoord. Beter dan met de cursieve zetwijze is dat duidelijk te maken door te schrijven: ‘vijflettergrepig’ is vijflettergrepig.

Deze aanhalingstekens hebben onder meer de taak om het ertussen staande te beschermen bij vertaling. Men kan van een vertaalde zin eisen dat hij even waar is als de oorspronkelijke zin. En inderdaad zijn de in het Nederlands vertaalde zinnen: ‘dreisilbig’ is drielettergrepig

‘français’ is Frans

even waar als het Duitse en Franse origineel, alleen minder verrassend. Laten we ons verder tot één

[p. 5]

taal, het Nederlands, beperken. Bottema verdeelt de bijvoeglijke naamwoorden in twee klassen. De autologische bijvoeglijke naamwoorden zijn die adjectieven a waarvoor geldt:

‘a’ is a

en de heterologische de andere. Zo is bijvoorbeeld het adjectief ‘meerlettergrepig’ autologisch, en het adjectief ‘onuitsprekelijk’ heterologisch. Van een woord als ‘suiker’ heeft het geen zin te vragen of het autologisch of heterologisch is, want ‘suiker’ is geen adjectief.

De paradox zou nu ontstaan door te vragen of het adjectief heterologisch heterologisch is. We moeten dan dus de waarheid bepalen van de zin

‘heterologisch’ is heterologisch.

Maar deze zin is even onzinnig als: - suiker is heterologisch - want de onderwerpen van deze beide zinnen zijn géén bijvoeglijke naamwoorden. De manier waarop de aanhalingstekens de paradox verhinderen lijkt op de manier waarop Bertrand Russell de logische paradox oploste. De aanhalingstekens maken dat de woordsoort verandert, zodat het begrip heterologisch er niet langer op van toepassing kan zijn.

H. Brandt Corstius, Bloemendaal.