Onze Taal. Jaargang 47

Gehoorgestoord

In het oktobernummer schrijft de heer Bak over de moeilijkheden van een vertaler die met buitenlandse technische litteratuur worstelt. Het is een boeiend stuk. Mogen wij over één onderdeel een paar opmerkingen maken? Onder punt 3 schrijft hij over de samenstellingen van zelfstandige naamwoorden met bijvoeglijke naamwoorden/voltooide deelwoorden. Uit het streepje blijkt, dat hij deze samenstellingen als één soort beschouwt. Vuurvast en watergekoeld stelt hij op één lijn. Hij acht ze beide geoorloofd. Verderop zegt hij dan, dat mede naar analogie van zuiver Nederlandse termen als doodgeboren, langverwacht e.d. konstrukties tot stand zijn gekomen als milieubewust, plaatsgebonden, handgeweven en gehoorgestoord. Als nieuwe woorden van deze soort noemt hij verder o.m. gyrogestabiliseerd en precipitatiegehard, die hij niet onnederlands acht.

Wij hebben ons afgevraagd, of het wel juist is al deze vormingen op één lijn te stellen. Er is verschil tussen:

1. de samenstellingen van zelfst. naamwoord plus bijvoeglijk naamwoord,

2. die van zelfstandig naamwoord plus verleden deelwoord,

3. die van bijvoeglijk naamwoord (of bijwoord) plus verleden deelwoord.

De eerste soort is altijd mogelijk en ook o.i. toelaatbaar. Er zijn tal van oude en nieuwe voorbeelden van: doelbewust naast milieubewust, milieuvriendelijk, bloeddorstig, autovijandig, wereldgelijkvormig, brandveilig, zeewaardig, hittebestendig enz. enz. Haalt men de samenstellingen uit elkaar, dan moet men allerlei voorzetsels gebruiken om de betekenis aan te duiden: bewust van, vijandig tegen, gelijkvormig aan, vriendelijk jegens, dorstig naar.

Maar dat hindert niet, iedereen begrijpt wat er bedoeld wordt. Een aparte groep vormen de woorden waarin een vergelijking gemaakt wordt: sneeuwwit is wit als sneeuw. Maar nu de samenstelling van een zelfst. naamwoord met een verleden deelwoord. Wij menen, dat ook nu nog tegen dit soort van samenstellingen over het algemeen bezwaar bestaat. Een heel enkele is sedert lang ingeburgerd, bijv. noodgedwongen, misschien ook bloeddoorlopen. Maar als men precipitatiegehard aanvaardt (waarom zegt men niet door precipitatie gehard in drie woorden, dat is toch nauwelijks langer?), moet men ook tal van andere, gelijksoortige vormingen accepteren. B.C. Damsteegt heeft er in Onze Taal van juni/juli 1973 al mooie voorbeelden van gegeven. Mogen wij er nog enkele aan toevoegen? De tangverloste moeder met haar borstgevoede kind, het winkelgekochte pak, de oliegestookte kachel, de kasgekweekte groente, het mesgestoken slachtoffer, de hagelgeschoten haas. Dat zulke woorden, die waarschijnlijk naar analogie van Engelse voorbeelden zijn gevormd, goed Nederlands zouden zijn, wil er bij ons

[p. 8]

niet in. De meeste van deze woorden duiden aan waardoor of waarmee iets gedaan is. Een enigszins ander geval is ‘gehoorgestoord’, dat aangeeft in welk opzicht iemand gestoord is. Tegen ‘noodgedwongen’, dat geheel is ingeburgerd, zouden wij geen bezwaar hebben, wel tegen ‘gehoorgestoord’. Is uw auto soms motorgestoord en uw televisietoestel beeldgestoord? ‘Handgeweven’ is misschien al te veel in gebruik geraakt. ‘Zonovergoten’ dat doet sterk aan de tachtigers denken, maar wat die zich konden veroorloven is daarom nog niet altijd aanvaard Nederlands geworden. Schreven ze ook over een ‘maanbeschenen’ landschap of een ‘sterbespikkeld’ uitspansel? Misschien wel; toch zouden wij het maar liever niet doen Ook in dit opzicht verwijzen wij graag naar het genoemde artikel van Damsteegt.

In de derde plaats is er een rubriek van woorden, die zijn samengesteld uit een bijvoeglijk naamwoord of bijwoord, gevolgd door een verleden deelwoord: langverwacht, doodgeboren, goedbetaald, witgeschilderd e.d. Zulke samenstellingen achten wij geheel in de haak. Maar men moet ze wel onderscheiden van de vorige rubriek.

Er zijn nog wel andere rubrieken te bedenken, maar daar gaan wij nu maar niet op in.

Zouden de heer Bak en anderen hierover nog eens hun gedachten willen laten gaan?

A.A.C. Schepel-Reijsenbach

A.F. Schepel, Voorburg.