Onze Taal. Jaargang 47

Had zullen II

1

Er kwamen twee geleerden aan te pas, maar de heer Sterenborg heeft zich nu verzoend met de constructie had zullen + infinitief. Zullen is niet het enige werkwoord dat in participiumfunctie als infinitief verschijnt: C.A.Z. noemt een heel rijtje. Het zijn de werkwoorden die ons in staat stellen tot het construeren van deze fraaie zin: Ik had je wel eens willen zien durven blijven zitten kijken.

Nu zou ik willen proberen de heer Sterenborg nog een stapje verder te krijgen. Voor de namen van onze acht traditionele werkwoordstijden geldt: als het kind maar een naam heeft. Daar zullen we in moeten berusten. Het is met de meeste termen uit de klassieke schoolgrammatika trouwens net zo: zodra men zich realiseert wat ze eigenlijk zeggen, wekken ze misverstand. Zo is de z.g. voltooid tegenwoordige tijd allerminst een tijd, laat staan een tegenwoordige. Hij drukt uit dat de handeling door het werkwoord genoemd, voltooid is, geheel los van enige tijd. Duizend miljard (of meer?) jaren geleden heeft in het heelal de oerexplosie (‘the great bang’) plaatsgehad. Met de ‘toekomende tijden’ is het nog veel erger gesteld. Hij zal komen heet ‘onvoltooid tegenwoordige toekomende tijd’, terwijl ieder die Nederlands als moedertaal spreekt, zegt: hij komt, zo nodig met een tijdsbepaling erbij. Deze ‘echte’ toekomende-tijdsvormen reserveren we voor de gevallen waarin van modaliteit sprake is: onzekerheid, onmogelijkheid, enz. Hij zal nog wel komen. Het zal wel gaan regenen.

Met de ‘voltooid tegenwoordige toekomende tijd’ (v.t.t.t.) is iets dergelijks aan de hand. We hebben met instemming van de heer Sterenborg twee vormen beschikbaar: hij zal gekomen zijn en hij heeft zullen komen. Laten die twee de rollen nu net zo verdeeld hebben als in de o.t.t.t.! Hij heeft zullen komen wordt gezegd van iemand die het plan heeft te komen maar verhinderd is dat plan uit te voeren. Hij zal gekomen zijn wordt waarschijnlijk zonder enige aanvulling zelden gezegd, maar zodra men er bv. te laat aan toevoegt, druipt de modaliteit eraf. Bij de twee ‘verleden toekomende tijden’ is het van hetzelfde laken een pak. Het zijn de ‘onvoltooid verleden toekomende tijd’ en de ‘voltooid verleden toekomende tijd’, termen waarmee miljoenen kinderen op de lagere school van streek gemaakt zullen zijn. Nu zullen ze wel met het badwater, evt. met kinderen en al, weggespoeld zijn.

[p. 6]

Om kort te gaan: hij had zullen komen en hij zou gekomen zijn verhouden zich ongeveer als de zinnetjes in de ‘tegenwoordig toekomende tijd’ (zekerheid tegenover onzekerheid).

Misschien rijst bij iemand de vraag: Waarom zijn de vormen met zullen als participium niet in het paradigma opgenomen? En: Waarom hebben we van die ingewikkelde benamingen voor de werkwoordstijden?

De daders liggen natuurlijk op het kerkhof: de verdienstelijke grammatici van onze - late - Renaissance, die het strakke schema van het Latijn graag aan het Nederlands wilden opleggen. En wat de benamingen der tijden betreft: het zijn, waar mogelijk, - omslachtige - vertalingen, aangevuld met - evenzeer omslachtige - eigen scheppingen.

D. de Vries, Wageningen.

2

Sommigen zullen er misschien belang in stellen, dat het verleden deelwoord van zellen (= Hollands zullen) in het Gronings zeer levend is. K. ter Laan (Proeve van een Groninger spraakkunst blz. 71 e.v.) neemt op gezag van A.J. Smith en dr. P. de Jonge zelfs aan, dat er in het Oldambt twee zijn.

1. Hai het dat doun zeld.

= Hij heeft dat zullen doen.

2. Hai haar dat doun zold as't nait regend haar, (zold met de doffe o van dof).

= Hij had dat zullen doen als het niet geregend had.

De infinitief kan in het Gronings in deze gevallen niet gebruikt worden. Zullen heeft in verschillende talen de nevenbetekenis ‘moeten’: Gij zult niet stelen, you shouldn't do that. In het Hoogduits is dat zelfs de gewone betekenis van sollen. In het Gronings doet dit verschijnsel zich b.v. voor in een zin als: Dat zol ík doun? = Dat zou ík moeten doen?

De o.v.t. van zellen wordt gevormd met de doffe o: hai zol, wie zollen. Zodoende is het twijfelachtig of ‘zol’ in bovenstaand zinnetje nu de o.v.t. van zellen is of de o.t.t. van een werkwoord zollen (te vergelijken met het Hoogduitse sollen).

Wellicht is het zinvol om nog op te merken, dat het Hoogduitse werden, dat met sollen weinig te doen heeft, ook de nevenbetekenis moeten heeft, bv in:

Du wirst es machen, verstanden!

H. Meijer, Veendam.