Hoedetruuk
In het blad ‘Onze Taal’ van juni 1976 schrijft u dat het ‘voetbalwoord hattrick’ in het engels als hat trick wordt geschreven. Dat mag dan zo zijn, deze mededeling wekt bij mij toch een niet te onderdrukken lust hierop enig kommentaar te geven.
Ten eerste vraag ik mij af of de term ‘voetbalwoord’ wel bestaat. Ik kan er -zuiver gevoelsmatig overigens- slecht mee uit de voeten. Het zou zo moeten zijn dat het voetbal een reeks woorden bevat, die buiten die sport niet voorkomen en dat is nauwelijks het geval.
Ten tweede -en daar gaat het mij eigenlijk meer om- wil ik opmerken, dat de term hat trick helemaal geen voetbalwoord is. Het is van origine namelijk een cricketterm. Dat is niet zo onbegrijpelijk, want cricket is, vooral in Engeland, veel ouder dan voetbal. Om nu precies te begrijpen, waar die term vandaan komt, is een kleine uitleg nodig.
Bij cricket is het de bedoeling dat iemand door het werpen van een bal (deze man heet bowler) de tegenstander, die aan slag is, (batsman) probeert ‘uit’ te krijgen. Dat uitgaan kan op enkele manieren, maar dat doet hier verder niet terzake. Het gaat erom dat de bowler probeert in principe het wicket te beschadigen. Een wicket is een bouwwerk van drie rechtop staande paaltjes (stumps) met twee houtjes (bails) erop. De batsman tracht beschadiging te voorkomen door de bal weg te slaan of tegen te houden. Lukt dat niet of wordt de bal gevangen, dan is de batsman uit. Wanneer hij uit is zegt men dat de bowler ‘een wicket heeft genomen’. Iedere partij heeft tien wickets te verliezen. Als een batsman uit is komt een andere, totdat iedereen een beurt heeft gehad.
Welnu, wanneer vroeger -negentiende eeuw- een bowler met drie opeenvolgende ballen, die door hem waren gegooid, een wicket nam kreeg hij voor die bijzondere prestatie een speciale hoed op zijn hoofd. Want hij had dan de ‘hat trick’ verricht (daarom die twee woorden!).
In het voetbal heeft hattrick de betekenis gekregen van drie doelpunten, gescoord door dezelfde speler. Dat moet eigenlijk officieel zijn drie doelpunten, gescoord door dezelfde speler in één speelhelft en niet onderbroken door een ander doelpunt. Maar ook hier heeft de inflatie toegeslagen en zijn de hat tricks niet meer van de lucht.
Juist omdat het bij voetbal zoveel voorkomt en omdat -bij ons althans- voetbal oneindig veel bekender is dan cricket heeft het idee postgevat dat hattrick een voetbalterm is. Maar het geldt ook bij andere sporten en wordt ook in ander verband gebruikt. Bijvoorbeeld bij het behalen van drie kampioenschappen in opeenvolgende jaren. Of, zoals Ajax, het driemaal achtereen winnen van de Europacup.
Maar de hoed-truc blijft van origine een cricketterm. Overigens zou Onze Taal best cricket eens te lijf mogen. Ook in Nederland bedient men zich in deze sport uitsluitend van engelse termen en dat is toch eigenlijk een verkettering van de eigen taal.
D.F. Stemvers, Huizen
Auteursrechtelijk beschermd