Variëteit en variété
Het verrukkelijkste bericht van de afgelopen maanden verscheen in Het Parool (28-6-76). Luistert u maar: ‘Een Egyptische diplomaat is zaterdag enige tijd door de politie op Wimbledon vastgehouden, omdat hij bij de tenniswedstrijden enkele vrouwen ongevraagd in hun achterste had geknepen. De politie moest de man evenwel laten gaan, omdat hij zich op zijn diplomatieke onschendbaarheid beriep.’
Dat de cursivering van mij is, doet aan de verrukking niets af. Het beklemtoont alleen, dat noch door de scheidsrechter, noch door de vrouwen ‘have a let’ is geroepen.
Trouwens als er een vijfling wordt geboren (maar dat gebeurt niet vaak) is de Telegraaf ook heel goed. Aan de mededeling, dat de dokters optimistisch waren over de levenskansen van zo'n vijftal, voegde het blad toe dat de 34-jarige vader en de 32-jarige moeder het ‘eveneens naar omstandigheden redelijk goed maakten’. Gezien de omstandigheden van de vader mag hij best tevreden zijn.
Voor uw jargonzakboekje ditmaal ‘profileren’: ‘Ik denk, dat de Europese topconferenties een nadere profilering behoeven’ (uitspraak van premier Den Uyl), en vooral ‘onderbouwen’. Dat is afgeleid van onderbouw, de basis waarop hogere gedeelten van een gebouw steunen. Vreemd genoeg wordt dat onderbouw door de stam der Jargonieten zelden of nooit gebruikt; daar hebben ze ‘infrastructuur’ voor. Dan zal een standpunt of een verklaring of een betoog wel geïnfrastrueerd worden, dacht ik. Maar nu worden die ineens ‘onderbouwd’. Er is ook geen peil op te trekken, en dat maakt het leven van een taal zo fascinerend. Toch rijst ook hier het boze vermoeden, dat achter dat onderbouwen een zekere vaagheid schuilgaat: het valt vaak niet uit te maken, of het ‘staven’ (bewijzen) wil betekenen dan wel ondersteunen, met de bijbedoeling, dat die steun als bewijs zal worden begrepen. Anders lijkt mij niet te verklaren, waarom het de plaats van het voor ieder begrijpelijke ‘motiveren’ of misschien ‘toelichten’ moet innemen.
‘Afzien’ is een woord dat tot de taal der wielrenners behoort. Maar het is niet in hun wereld ontstaan. In het zuiden, met inbegrip van Zeeland, betekende het allang ‘doormaken’, ‘aftobben’.
Maar moraal is wel eigendom van de snelfietsers. Bij hen betekent het ‘moreel’. Bij voorbeeld: ‘De moraal, het ondefinieerbare begrip dat renners zo nodig hebben om topprestaties te leveren...’ Je zou zeggen dat iedereen moraal nodig heeft, ook als hij geen topprestaties hoeft te verrichten. Een moraal overigens, die in de snel veranderende opvattingen even ondefinieerbaar wordt als het moreel van de wielrenners. Maar voor hen is dat dus moraal, en het is ze gegund.
Flauwe grapjes over de wenselijkheid van woordenboeken bij de NOS maak ik niet meer; ik ben wel wijzer. Trouwens, als een kandidaat voor het Amerikaanse presidentschap zegt: ‘I am satisfied that I'll get the support of the voters’, heb je als beroepsvertaler geen woordenboek nodig om te weten, dat je ‘satisfied’ in deze samenhang moet vertalen met ‘ervan overtuigd’ en niet met ‘tevreden’. Dat dit toch gebeurt kan zelfs de NOS overkomen.
‘Herman ging een splijtseconde eerder over de finish dan Karel.’ Wat doe je als een fractie van een seconde je niet meer bevredigt? Je kunt zelf iets bedenken; dat valt niet altijd mee. Dan kijk je naar het Duits: breukdeel van een seconde, maar Duits past niet zo goed in de sportjournalistiek, afgezien dan van Spielmacher en Ausputzer. Het Engels? Ja, dat helpt: splitsecond. Dat ‘split’ hier verleden deelwoord is en het anglicisme dus ‘gespleten seconde’ zou moeten luiden, is van minder belang. Je hebt wat nieuws, en daar gaat 't om. Zó doen ze het, de taalmakers van huis uit.
Kritiek op kritiek op kritiek. Dat herkent u uit het juli/ augustusnummer, dat de herschreven troonrede als uitgangspunt had. Het is meestal makkelijker om de tekst van anderen te corrigeren dan zelf een tekst te ontwerpen, schrijft de redacteur van OT terecht. Maar een paar kleinigheden moeten me toch van het hart. De heren Vondeling en Renkema hebben ‘Zij (de regering) heeft daarmee de bestedingen voor nog verder inzakken behoed en op velerlei wijze hulp geboden aan het bedrijfsleven’ herschreven tot ‘Daardoor (door maatregelen van de regering) zijn de bestedingen niet nog verder afgenomen en is het bedrijfsleven op vele manieren geholpen’. En in hun toelichting stellen (en beantwoorden) ze de vraag: ‘Waarom klinkt “op velerlei wijze hulp bieden” zo afstandelijk?’ Mag ik vragen: waarom klinkt ‘afstandelijk’ zo afstandelijk? Uit het hart gegrepen is mij de wijze, waarop onze redacteur de betrekkelijkheid van uitspraken als ‘actief is beter dan passief’ in het licht stelt. Als de Stadsdrukkerij en de Universiteit van Amsterdam apodictisch voorschrijven: ‘Schrijf de actieve vorm’, dan vraag ik me af: gaan de oude schoolmeestersregels plaats maken voor nieuwe schoolmeestersregels? Wie een goed schrijver vraagt, in welke gevallen hij het actief en in welke het passief gebruikt, zal misschien tot antwoord krijgen: ‘Dat weet ik niet; daar sta ik echt niet bij stil.’ En toch is het een goed schrijver.
‘Argentinië staat nu aan de top van de ‘wereld-inflatieranglijst,’ las ik onlangs. ‘Het land heeft zijn peso in de afgelopen 12 maanden 713,4% minder waard zien worden, aldus het Internationale Monetaire Fonds.’ Ja, dan blijft er weinig van over; sterker: je komt op iedere peso te kort. Het is als en sciencefictionverhaal. Geldbezit is een schuld geworden. Wie iets koopt moet erin toestemmen, daarbij geld aan te nemen van de leverancier, want daardoor vermindert diens schuld. De ontknoping lijkt mij deze: voor 813,4 pesos koop je nu evenveel als een
Auteursrechtelijk beschermd