Kritiek op kritiek op kritiek
Ik weet uit mijn eigen werk van de afgelopen jaren hoe gauw een aanvankelijk ernstig bedoelde gedachtenwisseling over de vorm van een zin, de keuze van een woord kan uitdraaien op een humorloos gebabbel, onverdraagzaam gepriegel, gekift, schoolmeesterig gewik en geweeg, gepas en gemeet: het ene woordje is (misschien) beter dan het andere (in bepaalde gevallen althans), de ene volgorde ‘bekt’ (misschien) beter dan de andere (in bepaalde gevallen althans). Zo krijg je de donkere gang zonder einde: kritiek op de kritiek op de kritiek op de kritiek. En de pijnigende vraag naar de kriteria voor de kriteria voor de kriteria voor de kriteria.
Maar wie door zijn beroep misvormd is, kan het niet laten; daarom volgen een paar ‘kanttekeningen’ (een mooi neutraal woord) hieronder.
- ‘Omhaal van woorden maakt de tekst vaag’ (blz. 11) inderdaad, maar is (1) vele landen van de westerse wereld vaag? Zou ‘westerse wereld’ niet eerder het hoofdbegrip zijn waarvan ‘vele’ hier worden vermeld? Merkwaardig in het Nederlands overigens, dat het oude germaanse vele in geschreven taal onverwoestbaar is, terwijl het in gesproken taal eigenlijk altijd veel is geworden.
- Wat meer woorden dan strikt nodig is, kan een bepaalde nuancering opleveren; in (4) staat komen tot een gezamenlijk antwoord, hierin is meer het werken, het streven naar een oplossing uitgedrukt dan in de vertaling een gezamenlijk antwoord geven; trouwens, waarom dan niet meteen ‘gezamenlijk antwoorden op’? In (120) is leiden tot blijven staan, de hele zin overigens: ‘Geringere economische mogelijkheden zullen leiden tot minder materiële vooruitgang’. De drie woorden kunnen worden vervangen door bijvoorbeeld het ene veroorzaken.
- Woorden die bij elkaar horen, zo dicht mogelijk bij elkaar laten: een goede, fundamentele regel; op menige plaats met duidelijk succes toegepast in de herschreven tekst; maar waarom een tussenzin in (15) gezet? Die luidt herschreven: Daarom kunnen - ook omdat de economie langzamer zal groeien - de overheidsuitgaven en de uitgaven voor sociale voorzieningen minder omhoog gaan dan enz.’ De werkwoordelijke kern is kunnen gaan, gescheiden door 16 woorden. Daartegenover staat in de herschreven tekst een betere verbinding met de vorige zin.
- Een spelling als geluidhinder eigenzinnig noemen en stilzwijgend van een -s voorzien is wel flink maar helpt niet want geluidhinder is inmiddels wettelijk vastgelegd.
- Het is moeilijk om uit te maken of ‘het geduld van de lezer en de luisteraar te zwaar op de proef gesteld wordt’ (toelichting blz. 13) in de oorspronkelijke zin (62) ‘voor de veiligheid en gezondheid van werknemers en de verbetering van hun werkomstandigheden komen nieuwe wettelijke maatregelen’; het lijkt me wat overdreven om dit te veranderen in ‘er komen nieuwe wettelijke maatregelen voor enz.’; er zal toch wel geen zwaar beproefde lezer of luisteraar zijn die bij de eerste zin na het horen van de eerste paar woorden zal vrezen dat er voor de veiligheid enz. geen steek zal worden uitgevoerd.
- In de bekende strijd tegen het passief is het gevaar voor enige overdrijving nu eenmaal voortdurend aanwezig: in de oorspronkelijke zin (36) staat ‘... maar wordt u tevens voorgesteld enkele belastingen te verhogen’; het commentaar erbij: ‘Wie, o wie? (...) Waarom hier niet duidelijk aangegeven wie iets voorstelt?’ Ja, wie anders dan degene die in het hele stuk aan het woord is? Herschreven luidt de zin: ‘... maar stellen wij u ook voor enkele belastingen te verhogen’.
- Tevens in de vorige zin is ook geworden, geen slecht idee. Maar dit soort boekenwoorden kunnen toch wel handige keuzevormen ter variatie zijn, mits ze uiteraard niet al te ouderwets zijn. Heden in (13) is nu geworden, heden in de slotpassage (119) is in vandaag veranderd, het enige woord dat in die zin heeft moeten sneuvelen. Hetzelfde geldt voor reeds in (104) dat voor al moet wijken.
- Zeer heet hangijzer in veel taal-en-stijl-boekjes is het gebruik van om. Terecht nemen de herschrijvers het op in (78) waar stond: ‘... waardeert het dat zovelen willen meewerken de noodzakelijke oplossingen te vinden enz.’ en maken zij ervan: ‘... zoveel mensen willen meewerken om de enz.’ Terzijde: kijk nog eens naar vele in zin (1) en stel met vreugde vast dat het gewone veel toegelaten wordt. Consequent zetten de herschrijvers om achter
Auteursrechtelijk beschermd