Onze Taal. Jaargang 45

De wet-Bas

Uit de overvloed van Franse en Engelse kranteartikelen, ingezonden stukken e.d. die in de maanden januari en februari 1976 naar aanleiding van de Wet-Bas zijn verschenen, hebben we er twee gekozen. Een van de Engelse commentator Bernard Levin en een van de Fransman Alain Woodrow; hoffelijk als ze beiden zijn, hebben ze een deel van hun artikel in de taal van hun tegenstander geschreven.

The Times 7 jan. 1976

Dit is geen tijd om een blad voor de mond te nemen. De ‘loi Bas’ - zojuist in Frankrijk aangenomen -, die in dat land het gebruik beperkt en in veel gevallen ronduit verbiedt van Engelse of andere buitenlandse woorden en uitdrukkingen die in het Frans zijn ingeslopen zonder in de taal volkomen te zijn opgegaan, is niet slechts een dwaasheid zoals het hoofdartikel van gisteren beweerde; deze wet is een culturele misdaad van een soort die, naar men zou denken, eerder de Engelsen geneigd zijn te bedrijven dan de Fransen. (...) Talen hebben eeuwenlang elkaar beïnvloed, zelfs meer dan de volkeren zelf; het zou inderdaad niet moeilijk te bewijzen zijn dat een taal rijker en sterker in uitdrukkingskracht is, naarmate haar bloed meer gemengd is. Een poging om die menging tegen te gaan door de willekeurige uitsluiting van binnengekomen woorden - een uitsluiting even dwaas en wreed als de soortgelijke uitsluiting van mensen van andere rassen - moet natuurlijk falen. Maar voordat die poging faalt, moet zij veroordeeld worden, want zij (en niet de daad) verbijstert ons. De actie van de Franse regering en het Franse parlement kleineert deze beide meer dan de Engelse taal, ja zij kleineert de gehele wereld, zelfs die delen daarvan waar noch Frans noch Engels, laat staan Frengels, gesproken wordt. Want beperkingen opleggen aan het gebruik en de groei en de stroom van de taal betekent beperkingen opleggen aan het menselijk ras zelf dat, zoals ik zo dikwijls heb gezegd bij de discussie over de achteruitgang van het Engels, boven alles bepaald wordt en in leven blijft door

[p. 36]

zijn taal. Daarom heb ik vandaag besloten niet alleen om iets absurds ernstig te nemen maar ook om mijn gedachten over de ernst en evenzeer de absurditeit direct te richten tot het volk dat die absurde en ernstige daad bedreven heeft. Ik hoop dat mijn ééntalige lezers mij vergiffenis zullen schenken.

C'est avec le coeur accablé que je me trouve ce matin inévitablement obligé à annoncer ma conclusion que le peuple français (ou, plus exactement, le gouvernement, et dans une considérable mesure les Chambres, du peuple français - parce-que tout le monde sait, et nous les Anglais avons particulièrement cause de réfléchir avec amertume, que les gens et leurs dirigeants ne sont pas toujours du même avis, mais au contraire fréquemment séparés par un gouffre d'incompréhension mutuelle aggravé d'un côté par une prétention insolente que les gouverneurs sachent mieux que les gens eux-mêmes ce que les gens désirent, et soulage de l'autre, grâce à Dieu, par un mépris bien fondé envers tous les gouvernements et envers tous leurs faits et mots) doit être un peu loufoque, ou, pour parler sans ambiguité, collectivement fou. (...)

Il reste pour la langue française, et pour elle seulement, une gloire encore, plus grande que toutes les gloires de son passé. C'est de rappeler au monde la verité la plus importante de toutes les verités - que l'humanité ne se nourrit pas que de la technologie ni même des comestibles. Il y a aussi des idées, des sentiments, des pensées, surtout la poésie, qui restent toujours au fond du coeur de chaque homme et de chaque femme, et qui n'ont pas besoin de poètes pour son expression. Il n'y aura jamais - ni dans ce siècle, ni même dans les prochains - une machine pour les exprimer. Il n'y a que la langue; et c'est à ce moment périleux dans cette bataille que la France s'enfuit - par crainte du ‘weekend’! Ses alliés et ses amis la supplient de réflechir à nouveau.

Le Monde 8 febr. 1976

De nieuwe wet die de Franse taal probeert te beschermen tegen de steeds hardnekkiger wordende aanval van Engelse invloed waarvan zij het voorwerp is, zal zeker voedsel geven aan een gedachtenwisseling die al op grote schaal begonnen is: voor of tegen het franglais, het frengels.

Is de verbreiding in het gesproken en geschreven Frans van buitenlandse uitdrukkingen - vooral van Anglosaksische herkomst - onvermijdelijk, ja zelfs noodzakelijk voor de gezonde ontwikkeling van de taal, of is zij niet eerder een kenmerk van de verbastering en het verval? (......)

De tegenstanders van de Wet-Bas hebben ondertussen een belangrijke woordvoerder gevonden in de persoon van de welbekende columnist van de Londense Times, Bernard Levin, die onlangs in dit invloedrijke blad een lang artikel in het Frans heeft gepubliceerd om het franglais te hulp komen, dat door de nieuwe wet bedreigd wordt (......). Laat het geoorloofd zijn aan iemand die aan beide zijden staat, die de liefde van Bernard Levin deelt èn voor de taal van Rabelais èn voor die van Shakespeare, om hem te beantwoorden - adeldom verplicht - in de laatst genoemde.

I agree with you that it is not only absurd but also impossible to keep a language entirely free from the influence of other languages, or to prevent foreign expressions from creeping in, just as it is ineffectual to ‘forbid’ the use of ungrammatical or slang expressions. The definition of a living language as opposed to a dead one, is that it is ever changing and evolving.
Apart from their incalculable debt to Greek and Latin, both English and French have benefited greatly from the inevitable cross-fertilization that has taken place over the centuries. It was, moreover, a twoway traffic: from France to England after the Norman conquest and from England to France after the industrial revolution - some words even making a return journey, like the English word ‘budget’ adopted by French politicians in the nineteenth century, but coming in fact from the old French ‘bougette’, a small bag or case.
No one can find fault with the borrowing from one language by another of words or expressions which do not exist in the original language or which circumscribe a meaning more neatly. Hence the legitimate use in English of ‘dénouement’, ‘vis-à-vis’, maître d'hôtel’, ‘à la carte’, ‘carte blanche’, ‘joie de vivre’, ‘bête noire’, ‘nuance’, ‘naïve’, ‘milieu’, etc., and in French of ‘fair play’, ‘gentleman’, ‘dandy’, ‘jeans’, ‘home’, ‘brain drain’, ‘black-out’, ‘sex-appeal’ and many sporting or scientific terms which originated in England or the United States.
What the ‘loi Bas’ is attempting to do, although fighting a losing battle, I fear, is to protect the French language from the cultural imperialism at present practised by the Anglo-Saxon, and especially American, world. It stipulates, for example, that all foreign goods sold in France should be presented to the customer, as regards advertising, wrapping, instructions, guarantee, etc., in French. The same holds true of trade agreements and work contracts signed by French employees joining foreign firms established in France.
Furthermore, this law, which you describe as a ‘cultural crime’, not only seeks to defend the rights of French citizens against the threat of economic exploitation, but also to protect the French language, whose universal importance you so rightly stress, from two dangers which you do not once mention in your article.
The first is the indiscriminate use of anglicisms to replace existing French words, for the sole reason that they are considered more fashionable. What cogent reason can be given for saying ‘building’ instead of ‘bâtiment’, ‘show’ instead of ‘spectacle’, ‘poster’ instead of ‘affiche’, ‘self-service’ instead of ‘libreservice’, ‘pull-over’ instead of ‘chandail’, ‘royalty’ instead of ‘redevance’, ‘week-end’ instead of ‘fin de semaine’, ‘livingroom’ instead of ‘salle de séjour’, ‘drink’ instead of ‘boisson’, and so on, ad infinitum?
The second, and even less excusable, danger is the misuse of such borrowed words, which is simply a source of amusement for the Englishman in France and a handicap for the Frenchman who wants to learn English. In this category one could quote the following howlers: ‘talkie-walkie’ for ‘walkie-talkie’, ‘shakehand’ for ‘hand-shake’, ‘speaker’ (and even ‘speakerine’) for ‘announcer’, ‘standing’ for ‘standard’, ‘parking’ for ‘car park’, ‘pressing’ for ‘laundry’, ‘footing’ for ‘jogging’, ‘smoking’ for ‘dinner jacket’, ‘clergyman’ for ‘clerical dress’ (as in ‘je vais mettre mon clergyman’), etc.
No, Mr Levin, unless something is done, and done quickly, to stem this tide of ill-digested Anglo-American jargon - and I don't for one minute suggest that legislation such as le ‘loi Bas’ is the answer, although it might conceivably act as a deterrent - there will soon be no French language to speak of. And the world will indeed be the poorer for it.