Onze Taal. Jaargang 44

Variëteit en variété

Mario Pei is een Amerikaans taalgeleerde, naar wij aannemen van Italiaanse afkomst. Hij heeft heel wat boeken geschreven over algemene taalkunde zowel als over afzonderlijke talen; waarschijnlijk te veel. Maar het is altijd belangwekkend kennis te nemen van wat een buitenlander over je eigen taal denkt. Mario Pei stelt ons niet teleur: in zijn ‘The story of language’ wijdt hij ook wat aandacht aan het Nederlands, dat hij de naaste verwant van het Engels noemt. Dat schept een sfeer van vertrouwen, van vertrouwdheid, maar het verhindert niet dat Pei duidelijk laat blijken, Nederlands niet de ideale taal te vinden. Hij valt met de deur in huis: ‘Dutch is a lanquage replete with guttural sounds and misleading spellings. The letter g normally indicates a rasping guttural in Dutch (goed is pronounced “khood”).’ En hoewel een Engelse kennis van ons zeide uit dat ‘khood’ geen ‘goed’ te kunnen maken (de kh noemde hij een geaspireerde k en de eind-d staat in het Engels dichter bij de d dan bij de t), schijnt Pei's verklaring te bevestigen, dat voor vreemdelingen onze schuringsgeluiden in g en ch het opmerklijkste kenmerk van het Nederlands vormen, al weten we dan zelf wel, dat er in het zuiden en het oosten wat minder geschuurd wordt dan in het westen. Een troost is het, dat in geen enkele statistiek is aangetoond, dat Nederlanders meer aan keelpijn lijden dan andere volken.

De ‘misleading spellings’ van Pei klinken onvriendelijk, maar dat is niet z'n bedoeling. Want over zijn eigen taal zegt hij in een ander boek, ‘The story of the English language’: ‘English spelling is the world's most awesome mess (...) The other languages of the West have in varying degrees coincidences between spoken sounds and written symbols. But the spelling of English reminds one of the crazy quilt of ancient, narrow, winding streets in some of the world's major cities, through which modern automobile traffic must nevertheless in some way circulate.’ In dat opzicht staat Nederlands dus niet op de eerste plaats en waarschijnlijk ook niet op de tweede. Want dat het Nederlands boordevol misleidende spellingen is, lijkt overdreven. Hoe men ook over de spelling van het Nederlands mag denken: ze is niet overmatig verwarrend en redelijk logisch. Dergelijke uitspraken verklaren waarom we ons afvroegen, of Pei niet te véél boeken over taal en talen heeft geschreven.

Onze tweeklank ui plaatst ook Pei voor onoplosbare moeilijkheden; die moet wel haast een uitsluitend Nederlands geluid zijn. Pei zegt, dat het iets gemeen heeft met de ou uit ‘house’, zoals dat in Virginia wordt uitgesproken (wat we niet kunnen beoordelen), maar voegt daaraan toe, dat de eui uit het Franse ‘deuil’ dichterbij komt. U ziet: 't blijft behelpen.

Er is nog één mededeling van deze schrijver die we u niet willen onthouden: in het Amerikaanse slang is ‘the end’ de absolute superlatief. Nu, dan doen wij het nog superlatiever met ons ‘dat is het absolute einde’.

Vertalen - we hebben het al eerder betoogd - houdt in: het zo dicht mogelijk benaderen van de tekst, de sfeer en het taalgebruik van het origineel. Bij de televisie schijnt men dit niet te weten; of men weet het wel, maar verkracht het origineel bewust.

[p. 47]

De taal van de ondertiteling bij onze t.v.-films ontwikkelt zich tot een soort Subnederlands. Want hoewel veel uitdrukkingen alleen maar plat of vulgair genoemd kunnen worden, toont het gewilde overmatig gebruik daarvan in combinatie met een nieuw soort slang aan, dat men aanstuurt op de schepping van een taal die wij Subnederlands wensen te noemen. Kenmerkend daarvoor (maar niet in eenzaamheid) is de ondertiteling bij ‘All in the family’. Enige voorbeelden: old people - ouwe lijken, it nearly fell on my head - 't lazerde bijna op m'n harses, now I want to drink beer - nou wil ik bier zuipen. Nog plattere vertalingen zullen we u besparen. Het komt erop neer, dat de Amerikaanse tekst, die heus niet voor een ouderwetse jongedamesschool geschreven is, ongeveer 20 procent van de grofheid van de vertalingen heeft. Voorbeelden van het nieuwe slang, al of niet met een platte associatie: wat kijk je pissig; ik had even last van gekte.

Als de vertalers, wier leeftijd wij tussen de 16 en 25 jaar schatten, denken dat ze met literatuur van deze aard een sociaal doel bereiken, nl. het verstaanbaar maken van de tekst voor zoveel mogelijk Nederlanders, verrichten ze monnikenwerk. Want de meerderheid van het Nederlandse volk spreekt fatsoenlijker dan hun teksten, en, zoals uit de originele tekst valt waar te nemen, de meerderheid van het Amerikaanse volk ook.

Wel, de taal evolueert immers? Jawel, maar je kunt ook proberen haar te laten verloederen.

Sommige journalisten achten het niet voldoende, van min of meer spectaculaire gebeurtenissen verslag te geven in evenredige bewoordingen. Ze doen er een schepje op. En dat is jammer, want het maakt hun verslag minder geloofwaardig. Na een bijzonder hevige wolkbreuk boven Rotterdam meldde een dagblad: ‘De schade loopt in de talloze miljoenen.’ De vraag is: wat is talloos als je het over miljoenen hebt? Een miljard wordt door de gemeenschap tegenwoordig gemakkelijk uitgegeven, en daarin zitten nog maar duizend miljoenen, dus zeker geen talloze. Bij honderdduizend miljoenen willen we wel van talloze spreken, maar dan zijn we al aan de honderd miljard, en niemand gelooft dat de schade in Rotterdam groter is dan onze hele rijksbegroting.

En toen mevrouw Mini van der Heijden in haar tuintje in Pijnacker zat te zonnebaden, liet een oud Duits kanon, dat op 700 meter afstand van dat tuintje gedemonteerd moest worden, een nog intact zijnde granaat los, die op haar dak terecht kwam. Dat is me natuurlijk wel even wat. Mevrouw Van der Heijden schrok geweldig van de vreselijke knal, die we ‘oorverdovend’ plegen te noemen. Maar de krant sprak van een ‘trommelvliesverscheurende’ knal. En dat was een medisch niet verantwoorde term, want van hardhorigheid, kenmerk van een trommelvlieskwetsuur en wel te onderscheiden van de kortstondige ‘oorverdoving’, is ook in het gesprek, dat die krant kort daarop met haar had, niets gebleken.

Als bij een vechtpartij iemand enige stevige klappen oploopt, wordt hij in deze stijl al gauw als ‘in elkaar geslagen’ beschreven. Maar we schrokken toch wel toen we lazen, dat twee Amsterdammers bij een Haagse bar ‘volkomen in elkaar geslagen’ waren. Stelt u zich eens voor: een volkomen in elkaar geslagen mens, dat moet een vreselijk gezicht zijn. Over hetzelfde geval meldde een ander blad, dat de volkomen in elkaar geslagenen op een politiebureau aangifte hadden gedaan. De wachtcommandant moet wel gedacht hebben: wat komt dáár nu binnen!

't Is jammer van de inspiratie, maar te stoere taal schiet het doel voorbij.

Mr. M.C. Godschalk.