Orthopedie
In het januari/februarinummer 1975 stond een beschouwing over orthopedie. Daarop zijn vele reacties ontvangen. Het is ondoenlijk ze alle op te nemen, ook al omdat ze uiteraard alle ongeveer hetzelfde betoog bevatten. Hieronder een keuze.
(W. Sterenborg, Tilburg) De behandeling van het neologisme kaak-orthopedie heeft mij enigszins verrast. Merkwaardigerwijze gaat de schrijver uit van een verwantschap van pedie met het Latijnse pes/pedis ‘voet’, terwijl hem blijkbaar ontgaat dat die te vinden is bij het Griekse pais/paidos ‘knaap’.
De als argument gebruikte vage afbakening van de voet is nu meteen verklaard: het gaat om het ‘skelet’ en de ‘spieren’ (het steun- en bewegingsapparaat). Huizinga (Handboek voor vreemde woorden) is overduidelijk: ORTHOPAEDIE Van gr. orthos: recht, en pais: kind, knaap. Lett. de leer der rechte knapen. Kunst om misvormde ledematen recht te maken of te verbeteren. De in 1954 afgeschafte schrijfwijze ae zou trouwens niet zo best aansluiten bij de Latijnse e van pedie.
De schrijver zit niet als eerste op een dwaalspoor, overigens evenmin als laatste, want ook in de 9e druk van het schoolboek ‘Wegwijs in het taalverkeer’, deel I, blz. 98, staat nog steeds bijeen: orthopedist, orthodox, pedicure en pedaal, hetgeen het misverstand verbreidt.
Interessant is dat de Grieken al een speciaal woord gebruiken voor het begrip ‘met rechte voeten’, nl. orthopoes. Op hun poes/podos gaat het Latijnse pes/pedis zelfs terug, maar het is heel wat anders dan pais.
(A.J. Sypkens Smit, Hattem) Indien het woord ‘orthopedie’ nog geschreven werd zoals in 1923 tijdens het ‘Internationaal orthopaedisch congres’ te Leiden, had de schrijver het stellig begrepen dat het hier ging om een woord samengesteld uit het Griekse ‘orthos’ (recht) en ‘pais’ (kind). De voorzitter van het congres vertaalde het aldus: rechtknapigheid.
In ‘The origin of medical terms’ van Henry Skinner en in ‘The story behind the word’ door Harry Wain wordt verteld dat de term het eerst gebruikt werd door de Parijse hoogleraar in de geneeskunde Nicholas Andry (1658-1742). Hij was de schrijver van ‘L'Orthopedie ou l'art de prevenir et de corriger dans les enfants les difformites du corps’. In het Frans schreef hij: ‘Ik heb uit deze twee woorden “orthos” en “pais” het woord orthopaedie samengesteld om in een woord mijn voornemen uit te drukken om verschillende handelwijzen te leren ten einde misvormingen bij kinderen te voorkomen en te herstellen’. Hij had daarbij vooral raadgevingen aan ouders en opvoeders op het oog. Bij hem had het woord dus nog niet zijn huidige betekenis.
Bruno Valentin vermeldt in ‘Geschichte der Orthopaedie’ dat herhaaldelijk getracht is een andere naam te vinden om verwarring van orthopaeden met voetspecialisten te voorkomen. Enkele hiervan luiden: orthopraxy, orthosomatique, orthopaedic surgery, geen ervan vond ingang. Opmerkelijk is dat de huidige Engelse schrijfwijze ‘Orthopaedic surgery’ is en de Amerikaanse ‘Orthopedic surgery’.
(R. Drion, Scheveningen) De schrijver is waarschijnlijk slachtoffer geworden van de huidige spellingsnivelleringsdrang, die echter niet steeds consequent wordt doorgevoerd zoals in het door hem gewraakte woord ‘kaakorthopedie’. Wil men een fonologische spelling dan ware ‘ortopedie’ op zijn plaats geweest. Wil men de tot voor kort gebruikelijke transscriptie van de Griekse klanken dan dient aan ‘orthopaedie’ de voorkeur te worden gegeven; orthopedie echter is geen vlees en geen vis. Het zal duidelijk zijn dat tegen de combinatie kaak-orthopaedie geen overwegende bezwaren behoeven te bestaan. Oorspronkelijk werd de orthopaedie als specialisme in hoofdzaak aan kinderen bedreven (rhachitis, aangeboren voetafwijkingen). Later hebben de activiteiten van dit specialisme zich ook over aandoeningen van het skelet bij volwassenen uitgebreid. De naam van het specialisme bleef echter gehandhaafd.
(H.A.G. van der Pol, 's-Hertogenbosch) Om verschillende redenen, o.a. vanwege de verwisseling van het Griekse woord met het Latijnse woord en de daardoor ontstane verwarring van orthopedisten met voetspecialisten, werd steeds weer geprobeerd het woord orthopedie door een ander te vervangen. Zo heeft men voorgesteld Difformités du corps humain (Jalade - Lafond 1827), Orthomorphie (Delpech 1828), Orthosomatie (Bricheteau 1833), Deformities of the human frame (W.J. Little 1853), Maladies chroniques de l'appareil locomoteur (Bouvier 1858, Kirmisson 1890), Orthopraxy (Henry Heather Bigg 1862). In de Franse, medische literatuur spreekt men tegenwoordig meestal van ‘Chirurgie Orthopédique’ (St. Germain 1883), in de Angelsaksische van ‘Orthopedic Surgery’ (Louis Bauer 1864) en in de Nederlandse en Duitse van ‘Orthopedie’.
Concluderend mogen we dus zeggen dat de eigenlijke betekenis van het woord orthopedie het moderne begrip orthopedie totaal niet dekt. Het woord is een eigen leven gaan leiden en heeft zijn oorspronkelijke betekenis verloochend.
Nu over het woord kaak-orthopedie.
Ontleedt men het woord in zijn oorspronkelijke betekenis, dan krijgt men de onzin van ‘kaak-recht-kind’. Bovendien als men van kaak-orthopedie spreekt, dan hebben voet-, rug-, schouder-, bekken-orthopedie enz. evenveel bestaansrecht. Daar komt tevens bij dat de kaakorthopedie een plaats zou moeten vinden naast de reeds bestaande chirurgie, kaakchirurgie, plastische chirurgie en orthopedie. Dus al met al lijkt mij dat er weinig behoefte bestaat aan dit nieuwe woord.
(Mr. Boomstra, Amsterdam) Ik begrijp niet:
1. dat iemand, alvorens zijn pennevrucht naar een voornaam medium als Onze Taal te sturen, niet de behoefte voelt het geschrevene nog eens aan de bronnen te toetsen;
2. dat een voornaam medium als Onze Taal de bijdrage kritiekloos heeft aanvaard en argeloos heeft geplaatst.
Auteursrechtelijk beschermd