Onze lijdende taal
De slager slacht de koe: bedrijvende vorm.
De koe wordt door de slager geslacht: lijdende vorm. Hoe lang is dat ons en onze voorouders niet in allerlei variaties ingescherpt? Een verfijnd stijlonderwijs ging de leerlingen op de ongelijkwaardigheid wijzen: ‘we hebben die man tegen de grond geslagen’ is niet altijd verwisselbaar met ‘die man is door ons tegen de grond geslagen’. Een jongere richting in de grammatica legde aanvankelijk de nadruk juist op de overeenkomst. Maar zelfs haar aanhangers zullen wel niet geloven dat ‘men fotografeert haar het liefst naakt’ hetzelfde betekent als ‘ze wordt het liefst naakt gefotografeerd’. (Toch verklaarde Het Vaderland op 4 april 1970: ‘Mooie meisjes worden er tegenwoordig graag op uitgestuurd om reklame te maken voor haar land’, ongetwijfeld niet bedoelende wat het schreef.)
Niet alleen betekenisverschil beperkt is de overbrengerij van aktief in passief. Zinnen met een gebiedende wijs bijvoorbeeld, kunnen niet worden overgebracht. Andere alleen met rampzalig resultaat. Uit ‘ik geef haar les’ zou door metamorfoze ontstaan: ‘haar wordt door mij les gegeven’!
Van de zinstypen die helemaal niet overgebracht kunnen worden, vinden we toch wel eens een lijdende tegenhanger - een ‘ekwivalent’ kunnen we zo'n ‘waardeloze’ reeks woorden niet noemen: waardeloos, omdat ze in de letterlijke zin des woords onbeduidend is. Twee voorbeelden, waar een eeuw tussen ligt:
‘Te Londen zou hij vele kunstbroeders aantreffen, en er zou braaf worden genachtbraakt, gerookt, zich opgewonden, muziekpartijtjes aangelegd, een zeer druk, vermoeijend, inspannend leventje geleid’ (J. Kneppelhout, Een beroemde knaap).
‘Het referendum was onofficieel en werd door de koloniserende Britse regering naast zich neergelegd’ (F.G. van Hasselt in Algemeen Handelsblad van 7 jan. 1970). Het referendum werd dus neergelegd naast het referendum.
C.A.Z.
Auteursrechtelijk beschermd