Onze Taal. Jaargang 42

Ongrammatikaal?

In het artikel ‘De technicus, de taal en de dichter’ (OT 42, nr 6/7) noemt B.C. Damsteegt de zin ‘Ik heb zo'n trek in meeuw’ ongrammatikaal, een zin ‘die in meer dan één taalkundige studie als voorbeeld is gebruikt om een kenmerkend verschil aan te wijzen tussen een woord van het type kip (ik heb trek in kip kan wel) en een woord als meeuw’. Vroeger heb ik bij het lezen van dit voorbeeld instemmend geknikt, maar de andere voorbeelden die Damsteegt aanhaalt hebben me aan het twijfelen gebracht. Ik speel zeker niet met taal als ik tegen de slager zeg: ‘Ik heb zo'n trek in schaap, ik hoop dat u het hebt’, of: ‘Ik hou niet van kalf, er is geen smaak aan’. Het woordje het in het eerste voorbeeld wekt de indruk dat we met een stofnaam te doen hebben en daarmee zouden de woorden schaap en kalf op één lijn staan met kip. Maar waarom zou dan ‘Ik heb zo'n trek in meeuw’ een ongrammatikale zin zijn? Waarschijnlijk alleen omdat we geen meeuwen eten. Ik heb in een restaurant wel eens gezegd: ‘Ik heb zo'n trek in duif, ik hoop dat het op het menu staat’. De enige beperking lijkt me in dit geval de eetgewoonten, en wordt een zin daardoor ongrammatikaal? Als de Nederlanders zich door het eten van miljoenen kippen dit beest tegengegeten hebben, gaan ze misschien nog eens trek krijgen in meeuw.

Of we nu in de gevallen ‘Ik heb trek in kip, schaap, varken, kalf’ (die volgens mij allemaal grammatikaal

[p. 51]

zijn) met echte stofnamen te doen hebben, is m.i. niet zo zeker. Als de eetbare dieren klein zijn gebruiken we het meervoud ‘Ik heb trek in mossels, oesters, slakken’; als ze wat groter zijn, zodat één exemplaar min of meer voldoende is voor een maaltijd, gebruiken we het enkelvoud: kreeft, krab; bot, tong (de vis) schelvis, maar ook als ze wat groter zijn, zoals kabeljauw of om nog een paar buitenbeentjes te noemen: schildpad, inktvis. Nog één stap verder en we zijn terechtgekomen bij varken, schaap en rund. Voor mij houdt het daar op, want ik zal niet kunnen zeggen: ‘Ik heb trek in paard’. Ik geloof dat de grens zeer persoonlijk is en door iemands eigen eetgewoonten wordt bepaald. De naam van een dier dat in hoofdzaak als voedselleverancier wordt beschouwd kan wel als stofnaam gebruikt worden (met de boven aangegeven mogelijkheid om de naam in de meervoudige vorm te gebruiken), de naam van een dier dat voor de taalgebruiker een zekere individualiteit heeft, zal zich hiervoor niet lenen.

Bij grotere dieren is er misschien nog een ander element in het spel, dat echter niet voor meeuw kan gelden. Bij die grotere dieren moeten we in de praktijk onderscheid maken tussen het vlees van de verschillende lichaamsdelen en dat betekent een beperking van de mogelijkheid de naam van het dier zonder toevoeging te gebruiken: runderlap, kalfsnier, varkenshaas enz., maar ook zo is de grens niet scherp. Want ik kan zeggen: ‘Ik hou niet van kip, alleen van kippepoot’. En als laatste voorbeeld geef ik er een, waarbij de taal me in de steek laat omdat ik de biologische termen niet ken: ‘Ik hou wel van alikruiken, maar lekker vind ik alleen het staartje’.

Jo Daan