Onze Taal. Jaargang 42

Eieren

uit de kliene legkast moeten het afleggen tegen de ‘echte’ boereneieren, zo onder de warme kip vandaan in de hengselmand van Teun die ze op klompen naar de markt brengt. De eierenproducenten komen aan die wens tegemoet, ze smeren op de machine-eieren een klein beetje mest en plakken er een veertje bij. □ Dat is een van de talrijke verschijnselen van het heimwee naar het echte, het vroegere, de koffiemolen van grootmoeder, de ijzeren strijkbout, de zuurtjesfles. Waarom doen we dat eigenlijk ook niet met woorden? Goeie ouwe duidelijke onverpakte woorden uit de moerstaal in plaats van de Amerikaanse klisjees die overal ter wereld te vinden zijn? □ Bijvoorbeeld street corner worker, een moeilijk uitspreekbaar en makkelijk vertaalbaar woord voor een belangrijk beroep. □ In het Gelderse Putten moest de gemeenteraad beslissen over de aanleg van een carport. Raadsel: wat is een carport? Een soort vliegveld, een parkeergarage? De oplossing was: ‘een open veld maar dan overdekt’. □ Een Canadees die een Nederlander was, komt na zesentwintig jaar weer eens bij ons kijken. Hij vertelt: ‘Na twee dagen Nederland blijkt dat de moedertaal veranderd is. Subtiel misschien, maar ingrijpend, want het eigen Nederlands is er plotseling een beetje ouderwets door geworden. Het heeft iets van een geel wordende foto gekregen, heel duidelijk nog, maar onmiskenbaar een foto die al wat ouder is. En de echte Nederlanders spreken de nieuwe taal. Ze haken in en aan, ze zien het zitten, er is inspraak, inbreng, ze zetten zich af en er zijn hete hangijzers. Ook ontdekt men een hele nieuwe manier van spreken. Bij aankomst op Schiphol zei de douanier, toen hij dacht dat ik door wilde lopen: Hé mijnheer, even koffertje open maken hè, dat doen we altijd eventjes hier! Na een week begreep ik dat hij een grapje had gemaakt (NRC 20-1).’

Frisia non cantat, Friesland (of in ruim verband noordelijk Nederland, ja zelfs heel Nederland) zingt niet, heeft geen muzikaal gevoel. Een onware dooddoener. Waar komt deze rare spreuk eigenlijk vandaan en in welke kontekst staat hij? □ Andere vraag waarop wij het antwoord schuldig zijn. Er is een gezegde waarin (ongeveer) staat dat God de wereld schiep maar Nederland niet want dat land werd door de Nederlanders geschapen; hoe luidt dat gezegde precies, in welke taal en van wie komt het? □ Inhuren is ‘na afloop van de overeengekomen tijd opnieuw in huur nemen’ en niet zo maar ‘huren’ of ‘in dienst nemen’. □ De BBC heeft een brochure van elf bladzijden uitgegeven ‘Taste and Standards’ in BBC Programmes’ waarin deze enige raadgevingen verstrekt o.a. over ‘bad language’, bijvoorbeeld de woorden bloody en bleeding. In het woord vooraf staat dat voortdurende waakzaamheid nodig is nu ‘smaken en normen zoveel verschill ende betekenissen hebben voor verschillende mensen’. □ Volgens hen die het kunnen weten, is Honeywell het eerste particuliere bedrijf dat officieel juffrouw heeft afgeschaft in eigen gebruik en er mevrouw voor in de plaats heeft genomen. □ Vroeger ontstond er stampei als de e in de waarnemend burgemeester wegbleef. De e-loze vorm is nu algemeen aanvaard en niet ten onrechte. Bijvoorbeeld in behandelend beambte. Nieuwe mogelijkheden een chemisch-fysicus, toegepast-wiskundige. we pleiten bij zulke woorden voor het streepje om aan te geven dat de verbinding tussen de twee delen anders en nauwer is dan in bijvoorbeeld wetenschappelijk medewerker en maatschappelijk

[p. 24]

werker. □ Een advertentie van 4-2 vroeg om een maatschappelijk werkende. □ Tegen de wetenschapper hoort men steeds minder bezwaren. Een volgende stap zou nu zijn een werkwoord wetenschappen, zodat een trits als fietsen, fiets, fietser voorhanden is. Bijvoorbeeld: er wordt wat afgewetenschapt.

In het februarigetwist over wat je nu wel en wat je niet van Van Dale mag verwachten, stond te lezen: ‘Van het woord hamschijf vraag ik me af of het iets anders zou kunnen betekenen dan een schijf ham.’ Nee, een hamschijf is geen schijf ham. Hamschijf staat in VD; hamvraag niet, hamvraag is geen vraag ham. □ Meervoudig onverzadigde vetzuren is als een soort proza puur; je hoort het en leest het zonder er iets bijzonders bij te denken; het kan net zo goed weg. □ Over wrijvingen tussen dialect en niet-dialect stond vorige keer iets in deze vierkantjesrubriek. Nu een commentaar uit De Gecombineerde van 15-2, streekblad van Leerdam, op een parodie van Farce Majeure naar aanleiding van de eerste Nederlandse gijzeling (in Deil): F.M. had de boer ‘een heel weinig flatterend brilletje opgezet, had hem een soort blauwe kiel aangetrokken - boeren hebben geen nette pakken - en liet hem ook nog eens met een z.g. agrarisch accent spreken. Met echt Gelders dialect had het taaltje van “boer Smeets” zelfs in de verste verten niets te maken, maar Farce Majeure moest hem nu eenmaal als boer typeren en boeren hebben het volgens de beeldbuisboys nu eenmaal altijd over knien die in d'r koo'n krepeer'n.’ □ Taal is altijd en overal moeilijk. Nederlands Tandartsenblad: ‘.. tandartsen schrijven geen nota's maar declaraties; dat doen zij niet ter meerdere glorie van zichzelf, maar om daarmee te kunnen accentueren dat zij zich bewust zijn van het verschil tussen een klant en een patiënt.’ En VN 10-3 spreekt over ‘wat in het ANP-NOS-taaltje de arbeidsonrust in de metaalsector heet.’ □ Ebulliënt gaat langzaam erin komen, vooral als het om typeringen van mensen gaat: ebulliënte persoonlijkheden. Engels, Frans, desnoods Latijns woordenboek raadplegen. De slijtage van tekenende woorden is altijd hevig; van tijd tot tijd iets nieuws houdt je wakker. □ Het Parool van 10-3 geeft ons de taalgeschiedenis van plee, gemak en secreet: als ‘kringloop der deftigheid’ terecht betiteld. Plee wàs deftig: petit cabinet. Dat is het lot van menig woord. D Kan ‘menig’ alléén bij een enkelvoudig woord? Vroman in zijn bekende ‘Voor wie dit leest’ negende regel: Menige verzen heb ik geschreven.

Over de medewerkers een stelling uit Utrecht: ‘Het is betreurenswaardig dat juist nu er een tendens bestaat om arbeiders medewerkers te noemen, er een groep wetenschappelijke medewerkers optreedt die zich arbeiders gaat noemen.’ □ Het wordt nu wel vervelend maar ter wille van de toekomstige geschiedschrijving der Ned. taal moet de woordenschat der kabinetsformatie ook in dit blad geboekstaafd worden: gedogen, witte rand, gelijkwaardigheid, inbreken, actualiseren, zakelijk beoordelen. Van het laatste woord zegt het Vad. 31-3: ‘niemand weet wat dat precies is.’ Iemand heeft ook het woord gedoogruimte gemaakt; verdient een ereprijs; we zouden elk jaar een soort Gouden Van Dale moeten kunnen uitreiken voor het woord-van-het-jaar. □ De Volkskrant 24-3 noemde naast de bekende formatiewoorden ook nog de niet-bij-voorbaat-niet-gedoger de beoogd gedoogd premier, verduidelijking, inachtneming en dan ‘ontstaat een kabinet sui generis, wat eigenlijk betekent dat we nog nooit zoiets geks hebben gezien.’ □ Neo-burgerlijk, een woord dat alleen neo-burgerlijken kennen en gebruiken. □ Ten aanzien van de toekomst ziet de jarige Rolschaatsbond prestatief grote mogelijkheden. Wat nog nergens vastgelegd is, hoeft nog niet voos te zijn. Negatie negatief, relatie relatief, generatie generatief, vegetatie vegetatief, en vergeet vooral niet communicatie communicatief. □ Opmerkelijk woord voor nieuw beroep: pedagogisch counsellor. Zie wat gezegd is over de e-loosheid een centimeter of 30 terug. □ Een raadslid van Amsterdam heeft aan B en W dezer stad gevraagd een wat vriendelijker brief te schrijven aan mensen die hun huis moeten ontruimen (‘binnen een week na ontvangst van dit schrijven’). □ Misschien herinnert u zich Eroscentrum nog (OT 1972, 36). Het Parool van 28-3 weet te melden dat een zakenman een zogeheten centrum wil bouwen in de hiervóór genoemde stad. De medewerksters in dit bedrijf zullen erostessen heten.