Onze Taal. Jaargang 41

Omfobie

is angst voor het gebruik van om (of angst om om te gebruiken). Géén om achter te met bijv. naamwoord, staat te correct om goed te zijn, dus niet ‘hij is niet te beroerd het vuile werk op te knappen’ (NRC 22-7) maar ‘om het vuile werk op te knappen.’ Zoals te mooi om waar te zijn en te gek om los te lopen en te veel om op te noemen. □ Deelwoordenellende: ‘Tikkend met je stok tegen al die dingen of vertrouwend op de hond ertussen doorzeilend, is een wandelingetje door Den Haag voor blinden geen plezier.’ □ Het is gewoon veralgemenen en veralgemening en voor wie dat wil generaliseren. Niet: veralgemeniseren. □ De toeneming van het aantal geslachtsziekten, wil dat zeggen dat er meer soorten van deze ziekten komen? Deze toeneming (‘hoe dan ook’) noopte tot een advertentie waarin wederom een healtheducator werd gevraagd (29-7). □ ‘Onrustbarend’ - aldus het Verslag Staatsexamen Gymnasium 1971- ‘is het opdringen van het voornaamwoord wat in betrekking tot het-woorden (het autotype, wat; plantenvoedsel, wat). Op een onderontwikkeld taal - en denkniveau wijst het verkeerd gebruik van beeldspraken, (je vraagt je af of de inspraak - een loot van de democratie - geen speen in de mond van het Nederlandse volk is. Was dit plan een parel, dan had ik deze voor de zwijnen geworpen, en het opperzwijn, dat in Den Haag zijn fiat had gegeven, zou de parel binnengeroofd hebben, om er zijn handen mee te kunnen wassen in onschuld.)’ □ Zo'n zin als de laatste is op zichzelf al een parel. Je kunt ook opzettelijk beeldspraak verkeerd gebruiken. Bijvoorbeeld om een verrassend effect te bewerkstelligen, zoals Presser eens zei: ‘Mijn vingers jeuken om haar naam te noemen.’ Het bijzondere van deze zin is trouwens dat Presser hem geschreven heeft. □ Of flannel iets anders is dan flanel, is een vraag die onbeantwoord mag blijven. De Bijenkorfreclame (3-8) vraagt: ‘En de flannels, zacht als, nou ja, wat is er eigenlijk zachter dan flannel?’ Dat is een bepeinsbare zin voor de dan-als-kifters. Het te vinden object is pas zo zacht als als het zachter is dan. Voor hen ook de zin uit het lerarenweekblad 16-6: ‘Katechese wordt minder gezien als het overdragen van geloofkennis dan wel het opvoeden tot godsdienstige en gelovige mensen.’ □ Noord-Nederlands, een spelling waaraan ook wij ons schuldig hebben gemaakt, moet zijn Noordnederlands. Een streepje in Noordier (het mag niet) zou ons verlost hebben van ‘dier’. Een krantekop als ‘Weer Noordiertjes in ons land’ (Parool 3-8) is correct maar hinderlijk. □ Markers zijn behalve inwoners van Marken ook ‘markeringsapparaten’, spreek uit ‘makers’.

Vergroofd een vrij zelden gebruikt maar goed woord: deelwoord van vergoven. De president van de A'damse rechtbank gebruikte het in zijn uitspraak van 7-7. Een journalist had een lelijk woord laten drukken over een collega; de collega spande een kort geding aan. De president overwoog volgens een krantebericht van 8-7: ‘dat, zoals eiser bekend moet zijn, men in deze tijd, niet in het minst in de wereld der publiciteit, waarin eiser ook zelf werkzaam is, behoefte blijkt te hebben aan vergroofd, excessief, schokkend taalgebruik’ en concludeerde dat ‘de gedaagde zich niet buiten het hierboven als gangbaar gesignaleerd taalgebruik heeft begeven.’ Uit welke conclusie men zou kunnen concluderen dat in bedoelde kringen pas van strafbare taalfeiten sprake zou zijn als ze nog erger zijn dan vergroofd, excessief en schokkend. (We moeten, de stiptheid van de juristen kennende, aannemen dat in de uitspraak niet het minst heeft gestaan, want niet in het minst is hier onzin.) □ Door de Volkskrant zijn twee prachtige rapportzinnen aan de kaak gesteld, een op 17-6 van CRM: ‘in het algemeen zal de gezinsverzorging het huismoederpatroon in de hulpverlening wat minder stringent moeten volgen’ en een op 6-7 van het Overijsselse provinciale bestuur: ‘het alternatief berust op de monodale en minimaal polymodale samenhangsbeelden na draagvlakstoetsing.’ □ Nog wat woorden: kard-veyers zijn roterende kaartenbakken in bibliotheken (geen rugklachten meer van het personeel); sociale wereldoriëntatie een schoolvak dat het Ledo (leren door doen) in de plaats wil stellen van geschiedenis;

[p. 36]

verbocraat (Nieuwe Linie 5-7) iemand die meer woorden heeft dan daden doet; stencilcultuur, prof. Daudt NRC 8-7: ‘Men zag de onbescheidenheid der onbekwamen die even hun kans kregen en de gênante stencilcultuur waarin alle kwaad op primitieve wijze uit de doeken werd gedaan’; eroscentrum, krantebericht van 7-7 citerend uit een rapport over buitenlandse werknemers in Zaandam: ‘Gelet op de moeilijkheden, die zich voor buitenlandse werknemers voordoen met betrekking tot het onderhouden van sexuele relaties, mede door de factoren die gezinsvereniging in de weg staan, zou het hypocriet zijn de eventuele stichting van een Eroscentrum of een voornemen daartoe zonder meer te beletten.’ Een klinische zin. □ In het tijdschrift Sociale Wetenschappen (zie hierover Vk 5-8) het aardige woord habitat, ‘de gehele ruimte die voor een individu, huishouden of collectiviteit betekenis bezit omdat deze met de eigenschappen van die ruimte regelmatig wordt geconfronteerd.’

Het kabinet van 1971 begon met het profijtbeginsel en eindigde met de nullijn. Het laatste woord, reeds lang bekend, is uitspraakkundig merkwaardig. De -11- klinkt als in maagdelijn, hermelijn en javelijn (geen lijnen), zelfde als in doellijn, krullijn, ziellijn, deellijn, keellijn, peillijn, treillijn, rillijn, kollijn, kraallijn, om van de meerdan-twee-lettergrepen als spiraallijn, middellijn, makreellijn, nagellijn, profiellijn, kronkellijn (er zijn er nog acht) maar niet te reppen. Zie ook O.T. 71 blz. 23 over ‘een verrassend boek, onontbeerlijk voor allen die de Nederlandse woordvorming bestuderen.’ □ Het Vaderland 21-7 noemt een Maminette te Rotterdam ‘de nieuwste -ettezaak.’ Die is helemaal niet zo nieuw want in Zwolle op de hoek van de Oude Vismarkt was allang een Maminette; honderd meter van die Zwolse winkel verwijderd staat een zaak genaamd Prénatal. □Vrijblijvend, vrijblijvendheid: woorden die veel meer kunnen zijn dan de oude handelswoorden. □ Bijvoorbeeld in een - vraaggesprek verwijt de ondervraagde een hogere beroepsschool vooral vrijblijvendheid: ‘Er wordt veel gepraat, maar niet gewerkt. Men laat na, duidelijke eisen aan elkaar te stellen.’ □ Elitair staat noch in Van Dale 1961, noch in Van Dale 1971, maar vervult desondanks een nuttige functie. □ Vandalia is een kleine stad in de Amerikaanse staat Ohio, ten noorden van Cincinnati. □ Amerikanen schrijven een datum als 7 februari 1972 als 2-7-72, Europeanen als 7-2-72. Misverstanden bij bossen. De International Organization for Standardization (150) heeft een aanbeveling gepubliceerd die een systeem van aflopende volgorde inhoudt: jaar-maand-dag, met streepjes of spatie, met weglating van de eerste twee cijfers bij het jaar indien geen verwarring mogelijk is, met weergeving van maand en dag altijd door twee cijfers. Dus: 1972-02-07 of 72-02-07 of 1972 02 07 of 72 02 07. Wie wil, kan daar nog uren, minuten en seconden (dus ook aflopend! ) aan toevoegen, bijv. 72-02-07-18-14-01. Het Nederlands Normalisatie-instituut gebruikt reeds de aanbevolen datumaanduiding en menig ander bedrijf ook. □ Gesteld dat we in de laatste zin het werkwoord volgen met lijd. voorwerp hadden willen gebruiken dus ‘en menig ander bedrijf heeft het gevolgd’ (nl. het instituut); velen zouden hier haar geschreven hebben.

Een mooiestelling bij een Utrechts proefschrift (M. van Logten): In sommige delen van Nederland dient het gezegde ‘er is geen vuiltje aan de lucht’ met een korreltje zout te worden genomen. □ Een beste ingezonden brief in De Journalist 1-9-71 (oude oplopende volgorde) over deofris: de deo-dorant (‘ontstinkerd, als u dat wenst’) wordt niet langer in zijn oorsprong (de-odor) herkend. □ Nog iets over de beeldspraak. Ariadne 2-9-71 gaf de prijs van het jaar aan minister Geertsema die over de Rijnmond zei: ‘Wij gaan nu knopen doorhakken. Door laten sudderen kàn niet, ik wil zo spoedig mogelijk haring of kuit hebben.’ □ De Amerikanen, Engelsen, Russen en Duitsers hebben elk op hun Haagse ambassade twee borden: één in hun moerstaal (allicht) en één in het Nederlands (ook allicht). De nieuwe Franse Ambassade in Den Haag heeft maar één bord: Ambassade de France. Zo zie je maar dat Lodewijk van Deyssel gelijk had (Gedenkschriften I, blz. 219): ‘Ofschoon de kennis van oude talen op zich zelf geen waarde heeft, is het voor de gemeenzaming met het leven in het verleden goed de talen te kennen. Men maakt ze zich eigen om den geest te versieren en als stijldeelen in de conversatie, dit laatste wat het Grieksch en Latijn aangaat alleen voor de conversatie met geleerden, wat het Fransch aangaat voor de algemeene.’