In de taal verankerd
‘Soms kan het nuttig zijn zich van die beperkingen bewust te worden’ schrijft Dr. H. de Jager te Bussum in het maart/april nummer van ‘Onze Taal’ als slotsom van een artikel (‘Verkappende woorden’) waarin hij erop wijst dat sommige woorden een waarde-oordeel inhouden en dat in die gevallen het gebruik ervan een wijziging van het waarde-oordeel tegenwerkt, b.v. ‘zelfmoord’ waarin het zichzelf doden als moord is aangemerkt. (Vgl. het neutrale: zelfdoding).
Ik zou hierbij willen aantekenen dat dit feit onderdeel is van een veel groter fundamenteel verschijnsel. Elke keuze vernietigt voor plaats en tijd het alternatief, en schept een precedent in de meest letterlijke zin des woords. Het precedent oefent altijd enige invloed uit op wat volgt. Kiest de mens een structuur of een reglement, vooral als dat gedurende enige tijd voldoet, dan is een voorloper geschapen die de geest en het handelen conditioneert.
Dr. E. de Bono spreekt in dit opzicht van: de dominerende invloed die uitgaat van elk idee. ‘De vrijheid van denken wordt evenzeer beperkt door het verwerpen van een idee als door het accpeteren ervan’ (The use of lateral thinking’; Uitg. Jonathan Cape, London.)
Als voorbeeld zou ik willen noemen de vorm van een metselsteen. Deze kwam voort o.a. uit onze wensen t.a.v. de vorm der te bouwen huizen, maar omgekeerd beïnvloedde daarna de vorm van de metselsteen die van de huizen.
Ander voorbeeld: De struktuur van een land (bergen, rivieren, steden) beïnvloedt de te maken infrastructuur (wegen, kanalen, leidingen). Is een weg eenmaal aangelegd dan beperkt deze de mogelijkheden tot het aanleggen van alternatieve wegen en versterkt de verkeersstroom tussen de oorspronkelijke steden en versterkt aldus hun belangrijkheid en bevestigt schijnbaar de juistheid van de gekozen infrastructuur.
Zo ook werkt de taal, die een conglomeraat is van keuzen t.b.v. de communicatie, zowel qua literatuur, als qua grammatica, als qua idioom, als qua woordvorming, als qua spelling, cultuurabsorberend en cultuurconserverend.
Een groot deel van onze cultuur ‘ligt in de taal verankerd’ heet dat geloof ik. Voor hervormers is dit een moeizame situatie maar ook de voordelen zijn evident.
J.G. Nolst Trenité, Velsen-Noord
Auteursrechtelijk beschermd