Onze Taal. Jaargang 39

[p. 25]

[Nummer 6]

Twaalf opmerkingen over u

1. Het kortste woord in onze taal is u. Het bestaat uit één klinker: lippen naar voren, kleine ronde opening maken, tong naar voren en naar boven in de richting van het harde gehemelte, kleine holte vóór in de mond, grote holte achter, zachte gehemelte wat laten stijgen. Fransen en Duitsers hebben geen moeite met onze u. De Engelsen maken er een oe van, de Russen een ie. Beiden kunnen een u uitspreken als ze de lippen in de stand van de oe en de tong in de stand van de ie zetten.

2. Het woord u wordt met de eenentwintigste letter van ons alfabet geschreven: u. Vroeger was het gewoonte u altijd met een hoofdletter te schrijven: U; tegenwoordig is dit niet meer het geval. ‘In antwoord op uw brief delen wij u mede...’ Alléén als u zeker weet dat de ontvanger van uw brief zich door een kleine letter beledigd voelt, kunt u de hoofdletter nemen: taal is er immers niet om anderen kwaad te maken.

3. U is een persoonlijk voornaamwoord en uw een bezittelijk voornaamwoord. Eigenlijk zou die w bij een radikale spellingswijziging best weg mogen, want hij staat er echt voor niets: de uitspraak is u pen en niet uw pen. Er zijn weinig mensen die dit geloven - u vader, u moeder, u kind - maar toch is het zo. De w in uw is een overblijfsel van de zogenaamde verbogen vormen (nu verouderd): uwe kinderen, uwe moeder. Uw antwoord en u antwoordt zijn in klank gelijk.

4. Een bekende spellingvalkuil is met u aller medewerking. De speller spelt met uw aller medewerking, de nakijker maakt er u van. Het is de tweede naamval van u allen, waarin u persoonlijk voornaamwoord is. Zou het met uw aller medewerking zijn, dan zou het ook met onze aller medewerking zijn en dat is het niet, het is ons, dus is het ook u. (Met een uitdrukking als in u aller belang gaat de redenering moeilijker). Slimme opponenten kunnen u wijzen op hun aller medewerking waarin hun blijkbaar wel mag en hen (persoonlijk voornaamwoord als u!) niet: dat hun is echter een verkorte vorm van de tweede naamval hunner.

5. Twee oude naamvalsvormen van u zijn uws: uws gelijken, en uwer: wie uwer, één uwer. Een hardnekkige verdediger van ‘met uw aller medewerking’ zou kunnen zeggen dat dit uw een verkorte vorm is van de tweede naamval uwer (Zie onder 4 redenering met hun dat van hunner komt).

6. Een van de gevolgen van de ingewikkelde maar tegelijk boeiende geschiedenis van u is de dubbele mogelijkheid van de werkwoordsvervoeging. Het is naar inhoud een tweede persoon: we spreken er de ander mee aan. Naar de vorm is het - historisch gezien - een derde persoon: uwe edelheid. Dat wil zeggen dat we de zeldzame maar toch ook wel lastige toestand hebben dat we bij sommige werkwoorden kunnen kiezen:

u hebt - heeft

u bent - is

u kunt - kan

u moogt - mag

u zult - zal

u wilt - wil

De ervaring leert dat er geen volkomen overeenstemming bereikt kan worden inzake de voorkeur. Sommigen vinden u kan ordinair klinken maar hebben geen bezwaar tegen u zal en nog minder tegen u mag. In het algemeen kan men zeggen dat de derde persoon u is vormelijk is; u heeft bezit al wat betere papieren. Als

[p. 26]

het mogelijk zou zijn, met een Koninklijk Besluit de werkwoordsvervoeging bij u te regelen, zou het wijs zijn, de tweede persoon te laten leven en de derde persoon te verbieden: u is voor de taalgebruiker tweede persoon. Bekende briefstijl is u zoudt. Voorbeelden: zoudt u zo vriendelijk willen zijn, u zoudt ons zeer verplichten, zoudt u ons willen berichten. Laten we proberen dat zoudt af te schaffen; het maakt het leven maar moeilijk. Het past gewoon niet in onze rijtjes (Wel met gij, gij zoudt is volstrekt in orde). Achter u komt zou. Niemand schrijft u hadt, waarom dan wel dat hardnekkinge zoudt? Waarschijnlijk omdat het ‘beleefder’ staat.

7. In het schema moet ook het wederkerend voornaamwoord een plaats krijgen. U tweede persoon en zich derde persoon. Dat betekent dat degene die de tweede persoon kiest - hij schrijft u hebt en u bent - ook u vergist u moet schrijven. De derdepersoonkiezer - hij die u heeft en u is neemt - dient de voorkeur te geven aan u vergist zich. Toch doet deze regel wel wat al te kinderachtig aan. Want wie zegt en schrijft: ‘U heeft uw belasting niet betaald’, zou dan eigenlijk een zelfde soort fout maken (u is derde persoon, dus heeft, dus alles derde persoon!) en zou hebben moeten zeggen en schrijven: ‘U heeft zijn belasting niet betaald’ of, als het tegen een vrouw gericht is: ‘U heeft haar belasting niet betaald.’ Dit nu is onzin. Daarom enige soepelheid met zich: het kan ons van pas komen. Bijvoorbeeld in de bijzin. Menigeen zal een opeenvolging als ‘ik geloof dat u u vergist’ niet fraai vinden en er ‘dat u zich vergist’ van maken. Doe dat dan ook bij ‘dat u u vergist hebt’. Nodig is het niet want in alle talen ter wereld doet zich het verschijnsel voor dat twee gelijke woorden in een zin soms achter elkaar staan.

8. U heeft een steunfunctie bij de gebiedende wijs. ‘Kom binnen en ga zitten’, is een correcte gebiedende wijs. Wat minder vertrouwelijk klinkt: ‘Komt u binnen en gaat u zitten’. Het werkwoord heeft zich naar het voornaamwoord gericht; u is geen onderwerp van ‘komt’ en ‘gaat’. Duidelijk is de steunfunctie van u en het meeschuiven van het werkwoord in: ‘Weest u maar voorzichtig!’ U is evenmin onderwerp van ‘komt’ (in ‘komt u binnen!’) als het onderwerp van ‘weest’ kan zijn.

9. Het gebruik van u door kinderen tegenover hun ouders is op zichzelf geen bewijs van achting. Het gebruik van jij tegenover ouders is op zichzelf geen bewijs van vertrouwelijke omgang met hen. Vast staat dat u in het gezinsleven langzaam (of misschien zelfs vlug?) op de terugtocht is. Waarom zou jij ook niet mogen? Al in 1926 wordt in het Woordenboek Ned. Taal vermeld dat in sommige gezinnen de kinderen jij tot hun ouders zeggen, dus zó jong is dit gebruik nu ook weer niet. Een germanisme mag men jij tegen de ouders in elk geval niet noemen. De achteruitgang van u in het gezin weerspiegelt een verandering in maatschappelijke zeden. Een onloochenbaar feit is dat de ouders van nu vrijer, losser, gemakkelijker met hun kinderen omgaan dan die van 1900. Wellicht geeft de verschuiving van ‘autoriteit’ naar ‘vriendschappelijke leiding’ wat meer plaats aan het informele jij.

10. Het overstappen van u naar jij tussen collega's, kennissen enz. gaat in Holland vaak ongemerkt. Er bestaat geen ritus dienaangaande. Soms is een overgangstijd aanwezig: u wordt gebruikt bij nadruk, jij is er nog niet (gaat voorlopig nog éven te ver) maar je leeft al, vooral áchter het werkwoord: ‘Vindje ook niet’, ‘Hebje dat gehoord’, ‘Benje er geweest’.

11. Iemand heeft eens nauwkeurig het tijdstip bepaald waarop de mens tot de oudere generatie gerekend kan worden. Dat is - zo stelde hij vast - wanneer je tegen jongere collega's jij zegt, terwijl zij u tegen je blijven zeggen.

12. Hier en daar wordt het idee geopperd om u helemaal af te schaffen. In een H.P.-artikel, dec. 1969: ‘Ook het gebruik van u is er op gericht afstand te scheppen of te handhaven in het contact van personen. - Het is zonder meer duidelijk dat het afschaffen van de titels en van het gebruik van u een geweldige impuls zou geven aan het huidige streven naar een democratischer maatschappij. - Er zou een groter gevoel van solidariteit tussen de mensen kunnen ontstaan. Dat laatste zou zeker het geval zijn, wanneer men het u integraal uit de Nederlandse taal zou schrappen.’ En volgens de Volkskrant 21 mei 1970 heeft een politicus gezegd: ‘We zijn tegen autoritaire structuren, maar blijven elk uur van de dag het meest autoritaire woord gebruiken dat bestaat, namelijk U.’

Misschien. Mogelijk. De proef van de pudding is in de eting, zei Hopper eens. De Engelstaligen eten de pudding al eeuwen: is in Engeland, Amerika en Australië, waar you en niets anders dan you bestaat, het geluk al bereikt?