Onze Taal. Jaargang 39

[p. 21]

[Nummer 5]

Taalpolitiek

Fries wordt dagelijks door 366.000 mensen gesproken, zoals uit een recente publikatie van de Friese Akademie blijkt. Dat aantal kunt u ongeveer vergelijken met het inwonersaantal van de agglomeratie Eindhoven.

Nu is het zeer opvallend dat deze beide groepen Nederlanders een zeer verschillende houding tegenover hun taalgebruik aan de dag leggen.

Uit naam van de eerste 366.000, de Friezen, wordt een zeer duidelijk omlijnde taalpolitiek gevoerd. De anderen delen in de vage voordelen van het ABN-sprekerschap, waarvoor nauwelijks een overheidsinstantie zich verantwoordelijk voelt, als het om beleidslijnen of normen gaat. De taal groeit in Verdenius' taaltuin slechts als onkruid; gelukkig heeft het Nederlands daarmee de eigenschap gemeen dat het niet vergaat.

Onderzoek wordt pas zinvol wanneer de resultaten ervan worden ingepast in een beleid. Deze opmerking maakte een lid van de Raad van de Kunst n.a.v. zijn uittreden uit die Raad in het voorjaar van 1969.

Het lijkt ons dat de strekking ervan zeker ook voor het onderzoek op taalkundig terrein opgaat. Zowel voor de moedertaal als voor de vreemde talen zou het een ideale situatie betekenen als de twee facetten onderzoek en beleid op elkaar aansloten.

Uit de omschrijving ‘ideale situatie’ blijkt wel, dat het niet de wérkelijke situatie is. Een werkgroep die zich met dit probleem bezig houdt, heeft dan ook zeker zin en zal, indien voldoende gezaghebbend, een zeer grote invloed ten gunste kunnen uitoefenen voor al degenen die zich met het onderzoek op het gebied van het Nederlands bezig houden. Misschien is het het beste om allereerst een overzicht te geven van de bestaande situatie, vooral wat betreft het beleid, en zeer globaal wat betreft het onderzoek.

Het beleid

In Nederland bestaat bij ons weten geen allesomvattend beleid ten aanzien van de taal, en dus ook geen plaats van waaruit een taalpolitiek gevoerd zou kunnen worden. De vraag is dus: wat zou een dergelijke taalpolitiek dan moeten inhouden, en hoe zou een dergelijke politiek het beste gerealiseerd kunnen worden.

Het heeft wellicht zin om voor de beantwoording van deze vragen te bekijken hoe deze kwestie in andere landen geregeld is, en welke resultaten dat oplevert. Ongetwijfeld zal een voorbeeld als dat van de Académie Française zich hier vanzelf naar voren dringen, ofschoon ‘zich opdringen’ waarschijnlijk een nog betere omschrijving is voor de algehele Franse taalpolitiek. Minder bekend, maar misschien toch navolgenswaardiger is het werk van het Duden-Institut in Duitsland, of het Buro foar Taelbifoardering fan de Provinsiale Underwysrie fan Fryslân.

Wat betreft de inhoud van een centrale taalpolitiek kunnen een aantal algemene opmerkingen worden gemaakt. De nadere uitwerking kan dan voorlopig nog in het midden gelaten worden, omdat het gevaar voor heftige meningsverschillen juist inzake taalkundige aangelegenheden niet denkbeeldig is. Een algemene bebeleidslijn kan dan in ieder geval voorkomen, dat een twist over ondergeschikte punten ontstaat. Over de punten van praktisch belang kan tezijnertijd een uitvoerend orgaan voor een dergelijke taalpolitiek beslissen.

Een taalpolitiek zal in grote lijnen moeten omvatten:

a.	het inzicht dat de taal een zaak is waar iedereen een essentieel belang bij heeft;
b.	de noodzaak, voortvloeiend uit a., om een dergelijk algemeen belang te leiden in een richting die inderdaad het algemeen belang dient;

[p. 22]

c.	het aangeven van de verschillende facetten van de taal, die vanuit a. en b. bezien de voorkeur van belangstelling genieten, en het aangeven van de voorwaarden waarop en de plaatsen waar (of personen door wie) deze belangstelling in verschillende onderzoeksprojecten uitgewerkt kan worden.

Het zou bijzonder aantrekkelijk zijn wanneer in Nederland een dergelijk totaal beleid gevoerd kan worden. Allereerst zou dit, naar ons inzicht, voor het rendement van het tenuitvoergelegde onderzoek een grote verbetering meebrengen. Zeer waarschijnlijk zullen de totale kosten, door voorkomen van dubbel of overlappend werk, kunnen dalen, maar wat veel aantrekkelijker is: de zin van het werk van de verschillende betrokkenen zal veel duidelijker worden. De wetenschap dat een onderzoek niet alleen maar ten eigen behoeve of genoegen geschiedt, maar ook aansluit bij de bezigheden en wensen van anderen, kan zeer stimulerend zijn.

Bovendien zou het rendement verbeterd worden omdat door een dergelijke samenhang de resultaten van het onderzoek sneller en ruimer toepasbaar kunnen worden en bovendien, door het centrale beleid, beter kunnen beantwoorden aan de behoeften die er gesignaleerd worden. Een goed voorbeeld wat dit betreft, is te vinden in het januarinummer van De Nieuwe Taalgids. Daarin geeft W.A. Hendriks een verslag van zijn onderzoek naar de activiteiten op het gebied van de bibliografie van de Nederlandse taalkunde. Het bleek hem dat zowel in Amsterdam als in Antwerpen al geruime tijd aan precies dezelfde documentatie gewerkt werd. Alleen: men wist het niet van elkaar!

Uitgaande van het algemeen belang van de taal moet het mogelijk zijn bepaalde projecten te stimuleren en binnen de reeks mogelijke of aangevraagde projecten een zekere rangorde op te stellen. Puur willekeurig geliefhebber verdient niet altijd de voorkeur.

Hoe een dergelijke politiek gerealiseerd kan worden is een uiterst moeilijke zaak. Het is waarschijnlijk makkelijker om het bovengenoemde schema zowel voor de moedertaal als voor de vreemde taal ‘in te vullen’, dus in concrete gebieden en projecten te vertalen, dan een goede realisering te bewerken. De grote moeilijkheid zal daarbij ongetwijfeld worden, dat er op enkele gebieden al wel iets gebeurt. De inpassing van deze beperkte terreinen (als voorbeeld kan de spellingswetgeving voor de moedertaal genoemd worden) in het grotere verband, zal een zéér gezaghebbende en doortastende leiding vereisen. Omdat het hier om een algemeen belang gaat, zoals we geconstateerd hebben, lijkt een regerings-ingrijpen hier het enige doeltreffende middel. Dit zou echter pas zin hebben, nadat eerst zeer grondig en zorgvuldig geformuleerd is hoe en waar de totale taalpolitiek uitgevoerd moet worden.

Het onderzoek

Uitgaande van de wenselijkheid van een beleid dat alle onderzoeksprojecten omvat kan de vraag gesteld worden hoe de situatie thans is. In grote lijnen menen wij dat er op dit moment geen omvattend beleid gevoerd wordt, waarin zowel de moedertaal als de vreemde talen opgenomen zijn. Wel bestaan er voor deze beide categorieën gedeeltelijke coördinatiepunten. Voor de moedertaal vervult allereerst de overheid een geringe rol. Reeds eerder is genoemd de spellingwetgeving. Echter kunnen we ook wel constateren dat het beleid inzake de spelling niet van enige willekeur en halfslachtigheid is vrij te pleiten. Vóór de opdracht tot indienen van nieuwe voorstellen is slechts zeer algemeen geformuleerd wat de wensen en eisen vanuit het algemeen belang zijn, die voor de spelling van de moedertaal opgesteld kunnen worden. Het is te zeer een incidenteel geval om van een echt beleid te kunnen spreken. De samenhang met andere activiteiten van de overheid op het gebied van de moedertaal is daarvoor te toevallig of gering.

Het is bijvoorbeeld de vraag of de verhouding niet zoek is tussen de activiteiten met betrekking tot het ABN en die op dialectgebied. Zonder de laatste categorie te kort te doen, geloof ik toch dat het onderzoek van het levende Nederlands en de taalbeheersing voor meer mensen van nut zijn dan de registratie van uitstervende dialecten en ambachtelijke talen.

Als andere overheidsactiviteiten kan genoemd worden de instelling door de minister van een Commissie Bevordering Goed Taalgebruik. Dat deze instelling, geheel afgezien van ieder mogelijk resultaat, zeer loffelijk is, spreekt vanzelf. Kan echter het taalgebruik los gezien worden van de spelling? Hoeveel van de klachten over het taalgebruik hebben niet betrekking op spelfouten! Echter is van enige coördinatie van deze twee activiteiten niets bekend.

Nog sterker geldt dit voor het onderzoek zoals dit verder aan de Universiteiten en Hogescholen en door individuën of op andere plaatsen geschiedt. Het overzicht ‘Current research in the Netherlands Language and Literature’ dat door de stichting ZWO gepubliceerd wordt, is ook niet meer dan een overzicht. Het kan alleen maar illustreren dat een centraal beleid ontbreekt. Het lijkt ons ook niet dat deze stichting de aangewezen figuur is om een dergelijk beleid te gaan voeren.

Voor de vreemde talen is de situatie uiteraard nog iets gecompliceerder. Het zal hier iets moeilijker zijn om de eisen vanuit het algemeen belang te formuleren.

Bovendien liggen hier de onderzoeksterreinen veel verder uit elkaar. Naar onze indruk zijn de projecten die bij de verschillende talen ter hand genomen werden sterk afhankelijk van de situatie in het betreffende moederland. Zeker binnen Nederland is de samenhang tussen de verschillende talen zeer los en verschillen de methoden en doelstellingen per taal té zeer om van een centraal beleid te kunnen spreken.

Hoe deze verscheidenheid dan verder afgestemd dient te worden op de wensen ten aanzien van de moedertaal is een volgende moeilijkheid. Dat een dergelijke afstemming echter voor beide groeperingen vruchtbaar en stimulerend kan werken staat buiten twijfel. Mogelijk biedt het Nederlands als vreemde taal een geschikt aangrijpingspunt om beide partijen te verenigen.

A.J. Vervoorn.