Achterhalen
Ook taalkundig bezien leven we in een interessante tijd. Behalve met tal van nieuwe, meest technische termen ziet onze taal zich verrijkt met uitdijingen van al bestaande woorden tot een afwijkende betekenis.
Spraken we eertijds bijna uitsluitend over begeleiden als het ondersteunen van een gezang door een muziekinstrument, of het vergezellen van iemand op wandeling of reis, nu worden kinderen door Jan en alleman, ik weet niet op hoeveel terreinen, begeleid zowel thuis als in de sport en op school. Deze begeleiding kent talrijke facetten en geschiedt op psychologisch, pedagogisch, technisch, auditorisch, visueel, godsdienstig, politiek, mentaal gebied, en er kan gerust een dikke enz. achter.
We hebben hierbij de journalistieke verlengingsgewoonte overgenomen via ‘leiden’ over te stappen op ‘geleiden’ en vandaar op ‘begeleiden’, zodat ‘studiebegeleider’ in de plaats van ‘studieleider’ is gekomen. De laatste heeft altijd goed geweten wat hem te doen stond, maar zijn tegenwoordige collega weet alleen wat hij niet moet doen. Hij mag tegenover zijn pupillen geen autoritaire houding aannemen. Dat betekent dat een studiebegeleider bij het overdragen van zijn kennis en inzichten telkens met spijtbetuigingen en oneindige excuses moet verklaren zich niet te hebben kunnen intomen en weer opnieuw luidop zijn gedachten te hebben uitgesproken over zaken die zijn beschermelingen wellicht beter kenden dan hijzelf. Hij zal bij zijn ootmoedige vraag om vergiffenis de belofte voegen te zorgen voortaan niet in zijn fouten te hervallen.
Een moderne studiementor zal er rekening mee moeten houden dat niet hij zozeer aan het woord denkt te moeten blijven, maar zijn jeugdige vrienden. Want het wat-weten-te-zeggen-tijdperk is vervangen door het erg in zwang geraakte praatverschijnsel. Een ieder moet zich nu kunnen laten horen. Een les of college is dan ook pas geslaagd als elk der aanwezigen zijn kans op een eigen zegje uitgebuit heeft.
Het gescherm met de benaming ‘belangrijk’, waarmee die zegjes doorgaans gehonoreerd worden, hoe onbenullig ze overigens ook zijn, is evenmin van de lucht. Het betekent haast niets anders dan: Wij hebben nota genomen van uw verklaring (of bewering) en geven nu het woord aan X. Zo is het niet denkbeeldig dat op één gespreksavond 15 van de 20 deelnemers louter op grond van hun ‘belangrijke’ uitingen bevorderd worden van kletsmajoor tot praatgeneraal.
Bij dit verschijnsel is een verschuiving merkbaar in de waardering van spreektechniek tegenover kennis van zaken hebben. De iedereen en alles overschreeuwende marktventer uit vroeger jaren zet zijn triomftocht onder een verse vermomming voort. De vlotte en handige spreker is ‘in’; hij die de techniek niet beheerst maar gerechtigd is zijn studie mee te laten spreken, ligt er uit. De handigheid zit hem hoofdzakelijk in de manoeuvre van modewoorden te pas te brengen en met aplomb uit te spelen. Een van deze is het magische woord ‘achterhaald’. Hebt u deze term leren hanteren, dan hoeft u geen zorg meer te hebben. Alle vanouds gevestigde verworvenheden en leerstellingen worden met één slag door het gebruik van deze toverterm weggevaagd. Het is de machtige uitdrukking in ons hedendaags vocabulaire die elke tegenstander een mentale knock-out bezorgt. Een definitieve eerste-klas mondsnoerder, een sprookjesachtig Sesam, sluit u.
Met ‘is’ of ‘zijn’ verbonden komt ‘achterhalen’ vrijwel alleen in de verleden deelwoordvorm voor ter aanduiding van een toestand. De gebruiksaanwijzing is simpel. Waneer bijv. iemand zou aanvoeren dat in onze tijd contemplatieven een goede bestaansreden hebben, hoeft men enkel de formule: Dat is al lang achterhaald uit te spreken en de tegenstrever ligt onmiddellijk in de touwen. Er is geen verweer mogelijk. ‘Achterhaald’ geeft meedogenloos een toestand aan waaraan niets te verzwikken valt. De verdediger van contemplatie kan gerust zijn biezen pakken: niemand luistert meer naar hem.
Is ‘achterhaald’ met ‘hebben’ geconstrueerd, dan heeft het de oorspronkelijke betekenis behouden van ‘ergens achter komen’: Hij heeft de waarheid achterhaald. Eveneens in andere vormen, zoals: Men kan nauwelijks iets achterhalen in onze moderne tijd.
Voor een patiënt die bezeten is door het idee dat alles al lang ‘achterhaald is’ kan als recept gelden: Probeer de volledige vervoeging van ‘achterhalen’ op te schrijven, misschien worden dan door de overweldigende meerderheid van normale ‘achterhalers’ de twee buitenbeentjes is en zijn achterhaald netjes in hun hemd gezet. En dat is dan iets dat elke patiënt wel kan ‘achterhalen’.
Drs. T. Noordermeer, Oyen
Auteursrechtelijk beschermd