Onze Taal. Jaargang 37

‘Om’, ‘dan’, ‘dus’ als leestekens

Naar aanleiding van de kritische stukjes van Dominicus en Steen (O.T., november '67, blz. 75), waarmee ik het geheel eens ben, zou ik willen opmerken, dat de overbodige woordjes ‘om’ en ‘dan’ meestal opduiken bij schrijvers die de interpunctietechniek onvoldoende beheersen. Waar een komma kan volstaan om de woordgroep (zin) af te scheiden resp. de plaats te markeren waar een pauze gelezen en ademgehaald kan worden, gebruiken zij ‘om’ of ‘dan’. Daarmee bedekken zij een lacune in hun kennis van interpunctieregels of veeleer in hun geoefendheid ze toe te passen. Te weinig scholing in interpunctie leidt trouwens ook tot een gebrekkig beheersen der zinsritmiek, of tot een andere zinsritmiek dan de gangbare, en kan het complement zijn van onverzorgd spreken (gedachtenloos babbelen om het babbelen zelf). Ik vrees dat de brede lagen ons binnen tien jaar zullen hebben gedwongen tot aanvaarding van woorden met de functie van leestekens.

Soortgelijk is het gesteld met het ‘dus’ dergenen die onverhoeds met een microfoon worden geconfronteerd (‘Wel, U vraagt mij dus, wat ik dus vind van die politiek; ik ben dus maar een gewone huisvrouw; nouja, m'n man leest dus wel geregeld het politieke nieuws; dus ik wil maar zeggen, dat is dus...’). Hier houdt ‘dus’ het midden tussen drie puntjes (‘laat me even denken; het is zo ongewoon voor me te redeneren; die microfoon jaagt me op; u spoort me te veel aan met uw blik; ik wil het beter doen dan al die andere hakkelaars’), en een modaal bijwoord, dat de onzekerheid moet neutraliseren tot de objectief reeds gegeven indicatief. Ook dit is een degradatie ‘van comme-ça’: van resumerend, logisch bijwoord, op basis van verstandhouding met lezer/luisteraar, tot een woord dat de ander buitensluit, reduceert tot getuige van iemands pogingen tot denken...

Er is een troost: als te zijner tijd geprobeerd wordt om een taalcomputer zinnen als deze aan te bieden, dan zal hij dus wel antwoorden: ‘Zin onbruikbaar. Verzoeke: 1e. logische voorbereiding van 't resumerend “dus” of bevestiging van uw verwijzing naar de bron “O.T. blz. 10 tweede kolom”; 2e. toelichting op de functie van “dan” ten opzichte van voorafgaande komma; 3e. idem op de functie van “om”: woord of leesteken?’

W. Diemer, Delden.