Onze Taal. Jaargang 37

‘Moesten’ (slot)

De geschiedenis is als volgt. O.T. oktober 1967 neemt een bijdrage van een Nederlander op die beweert dat de Vlaamse constructie ‘moest ik doen’ in plaats van ‘als ik zou doen’ voor een Nederlander onbegrijpelijk is. Hij haalt als voorbeelden een achttal zinnen aan uit een Amerikaans boek dat door een Vlaming, Armand Pien, in het Nederlands is vertaald. (‘Moest de aarde niet draaien, dan zou de aarde ons voortdurend kleiner toeschijnen’).

Een maand later schrijft een Vlaming uit Hoboken, de heer Emmerman, in O.T. dat deze constructie algemeen Vlaams is. Het Nederlands vertoont een verscheidenheid, zegt hij, ook de Vlamingen hebben zeggenschap in de opbouw van onze taal: ‘we willen wel met onze noorderburen samenwerken, maar knechtje spelen is toch wel wat al te veel gevraagd.’

Het gevolg van de bewering dat ‘moesten enz.’ als algemeen Vlaams moet worden beschouwd, is een groot aantal protesten uit Vlaanderen. Het is voor ons ondoenlijk, ze alle in ons blad op te nemen. Hieronder volgt een keuze.

grove taalfout

1. Er is in Vlaanderen nog steeds een slinkend aantal lieden die de mening toegedaan zijn dat zoiets als een ‘algemeen Vlaams’ bestaat.

[p. 11]

Welnu, laat ik daarover kort en bondig mijn mening vertellen: het ‘algemeen Vlaams’ is een fiktie; het bestaat niet. Een ‘algemeen Vlaams’, gesproken van Limburg tot West-Vlaanderen en bovendien begrensd door de kunstmatige rijksgrens tussen België en Nederland, is een hersenschim bij sommigen die blind zijn voor de realiteit, zich vastklemmen aan een stervende romantiek of, wat erger is, naïef en onwetend meespelen in het anti-Vlaamse, anti-Nederlandse koor. Maar wat bestaat er dan wel?

Aan de ene kant een aantal dialekten, door geleidelijke overgangen verbonden met de dialekten boven de rijksgrens. Aan de andere kant een steeds groeiende groep van personen die hun best doen om beschaafd Nederlands te praten en te schrijven, d.w.z. niet een ‘Vlaams’ Nederlands, maar het Nederlands zoals het in de toonaangevende, beschaafd sprekende en schrijvende kringen in Noord-Nederland zo vaardig als volwaardige kultuurtaal wordt gehanteerd op grond van een ononderbroken eeuwenoude traditie. Betekent dit een miskenning van de taaltradities in Zuid-Nederland? Helemaal niet, want Zuid-Nederland heeft vroeger in sterke mate bijgedragen tot de grondslaglegging van het Nederlands en de grote Vlaamse schrijvers hebben bevruchtend ingewerkt ook op het moderne Nederlands. Wij Vlamingen hebben echter behoefte aan een Nederlandse kultuur- en normtaal om een volwaardig innerlijk en uiterlijk kommunikatiemiddel voor onze Nederlandse kultuur te bezitten en te stellen naast en tegenover het Frans.

Ik heb nog nooit een steekhoudend bewijs voor het bestaan van een ‘algemeen Vlaams’ gehoord of gelezen. Wat zijn dan die z.g. algemeen Vlaamse woorden en wendingen, waardoor het ‘Vlaams’ zich zou onderscheiden van het Noordnederlands, het ‘Hollandse’ Nederlands? Aan de ene kant een aantal oude dialektwoorden, vaak zeer fraai en pittig, maar meestal (op enkele uitzonderingen na) onbruikbaar of overbodig in de kultuurtaal, hoe leuk in dialektisch of folkloristisch getinte literatuur en hoe waardevol ook voor de taalwetenschap. Aan de andere kant een hoop afschuwelijke belgicismen, gallicismen: lastenkohier, wegenis, statie..., allemaal dingen die geleidelijk verdwijnen dank zij de werking van de beschaafsprekende. Daarbij komt nog een groep vrij recente modewoorden, die beslist niet de traditie hebben die hun door sommigen wordt toegeschreven en vaak, geheel ten onrechte, worden gebruikt als het argument ten gunste van het ‘algemeen Vlaams’, Het zijn b.v. vermits, ‘moesten’... Ja, ook dit ‘moesten’ van de heer E. Hij heeft echter wel een zeer ongelukkige greep gedaan en gooit met zo'n voorbeeld zijn eigen ruiten in. Het verkeerd gebruik van ‘moest’ i.p.v. ‘zou, mocht’ is alles behalve algemeen Vlaams. Het is oorspronkelijk onbekend in het dialekt van mijn geboortestreek West-Vlaanderen, waar men ‘zou’ zegt. Ik heb het geval niet verder onderzocht, maar ben ervan overtuigd dat ook de Limburgers het wel beter weten. Ik protesteer in ieder geval als rasechte Westvlaming tegen de bewering van de heer E. Daar ik bovendien behoor tot de grote groep der Nederlandssprekenden in Vlaanderen, die dit ‘moest’ als een akelige fout verwerpen, protesteer ik ook uit dien hoofde. Ik laat mij als Westvlaming en als Nederlandse Vlaming zoiets niet in de schoenen schuiven!

Dit ‘moest’ is een grove taalfout, blijkbaar zonder traditie en verspreid door de moderne kommunikatiemiddelen. Hetzelfde geldt b.v. voor ‘vermits’ (daar, aangezien), een pedant modewoord.

De heer E. schrijft: ‘We willen wel met onze noorderburen samenwerken, maar knechtje spelen is toch wel wat te veel gevraagd!’ Komt hier het aapje uit de mouw? Wordt hij door het een of andere ressentiment, het ene of het andere komplex tegen de ‘Hollanders’ gekweld? Laat hij antwoorden op de volgende vraag: ‘Spelen de Walen knechtje van hun Franse zuiderburen, als ze zo verstandig zijn korrekt Frans te praten, niet het Waalse Frans van Charleroi of Namen, maar het Frans der toonaangevende kringen ten zuiden van de rijksgrens?’

Dat wij, Vlamingen, het ‘Hollands’ niet hoeven na te praten spreekt vanzelf. Het gaat echter niet om het Hollands, maar om het Nederlands!

Voorts sleurt de schrijver onze weerman Armand Pien bij het debat. Het lijdt geen twijfel dat deze in het algemeen goed Nederlands spreekt, wat niet wegneemt dat hij een lelijke fout maakt als hij ‘moest’ i.p.v. ‘zou, mocht’ zegt. Ik meen echter te weten dat de heer Pien op het stuk van taal niet eigenwijs is!

Gelukkig hebben de voorstanders van het ‘algemeen Vlaams’ in Vlaanderen het pleit verloren. Het algemeen Nederlands wint steeds meer veld. Dit is het enige middel om Vlaming, dit wil zeggen Nederlander, te blijven en de strijd tegen de erfvijand, het Frans, te winnen.

Ir. J.E. de Langhe (Antwerpen).

eerst Nederlands leren

2. Vooraleer de Vlamingen zeggenschap willen hebben in de opbouw van het Nederlands moeten ze eerst dat Nederlands vlot leren beheersen in woord en geschrift - en op dat gebied staan we nog niet zo heel ver. Dat de spraakmakende gemeente in het Noorden is mag dan al niet aangenaam zijn voor ons, maar het is een historisch gegroeid feit - waaraan de Vlamingen trouwens geen schuld hebben. Het opnemen van die zogeheten Vlaamse taalschat in het ABN - ‘moesten’ inbegrepen - zou neerkomen op een bevordering van dialekt tot ABN.

Jeanne de Grave (Antwerpen).

romantische generatie

3. Armand Pien, de beminnelijke weerman van de Vlaamse Televisie, spreekt een Nederlands dat in vrij erge mate door zijn Gents dialect en door het Frans van zijn werkkring besmet is.

Wanneer mijn even beminnelijke stadsgenoot R. Emmerman nu juist de heer Pien als autoriteit op taalgebied beschouwt en het Nederlands van deze meteoroloog ‘korrekt’ noemt, dan kan men zijn verdediging van ‘moest’ (in constructies als ‘moest de aarde niet draaien’) eigenlijk niet meer helemaal ernstig nemen.

[p. 12]

En de Nederlanders zouden er verkeerd aan doen te geloven dat er vijf miljoen Vlamingen achter de heer Emmerman staan om de rechten te verdedigen van een imaginaire ‘Algemene Vlaamse Taalschat’, die - gelukkig maar - alleeen in de verbeelding van de romantische generatie uit de oertijd van de Vlaamse beweging bestond.

L. Simons (Antwerpen).

gallicismen

4. Het moet voor een Nederlander moeilijk, zoniet onmogelijk zijn een kritisch oordeel te vellen over de talrijke, van het algemene Nederlands afwijkende woorden en uitdrukkingen die in het Vlaamse land mondgemeen zijn. Hij zal ze meestal, zij het misschien met eerbied, naast zich neerleggen.

In feite vallen die afwijkingen in twee categorieën uiteen. Enerzijds, veelal oude, maar van oorsprong Vlaamse, en bijgevolg tot de Nederlandse taalschat behorende woorden enz., die echter in Nederland niet zijn doorgedrongen of er geen wortel hebben geschoten. Ik denk bijv. aan ‘op de uil zitten’ (in de engelenbak), een ‘kapoen’ (deugniet). Er is geen reden voor, dat de Vlamingen zulke uitdrukkingen met de nek zouden bezien, al kan het hun van nut zijn te weten dat het merendeel van de Nederlandssprekenden die curiosa niet of verkeerd begrijpen.

De tweede en wellicht grootste categorie Vlaamse afwijkingen van het Nederlandse taaleigen bestaat uit een massa gallicismen en stuntelige vertalingen uit het Frans. Ze hebben in het spraakgebruik, dikwijls via de ambtenarentaal, vaste voet gekregen door toedoen van in het Frans opgeleide Vlamingen die bewust of onbewust, uit gemakzucht of onbelezenheid letterlijk zijn gaan vertalen.

Om tot Armand Piens ‘moest’ terug te keren, het is ontegensprekelijk een gallicisme (si la terre ne devait pas tourner), is, al moge het uit nog zo veel Vlaamse pennen vloeien, in tegenstrijd met het taaleigen en zonder meer fout. Of zouden wij ons ook het recht mogen aanmatigen in het Duits ‘musste die Erde nicht drehen’ te zeggen i.p.v. ‘sollte...’ alleen omdat het Frans voor beide werkwoorden er slechts één heeft: devoir?

Feit is, dat men heel wat in Vlaams-België gebruikelijke wendingen alleen via het Frans kan begrijpen, zo: als: ‘Hij reed aan 100 km per uur. Zoals ik kom te zeggen. Daar had ik mij niet aan verwacht’, en andere fraaiigheden. Hoe veel ook gehoord en gelezen, in de ‘Algemene Vlaamse taalschat’ horen ze niet thuis.

Fr. Vanhooff (St.-Pieters-Woluwe).

laksheid en luiheid

5. Uit tal van urenlange discussies met mensen die dezelfde mening als de heer E zijn toegedaan meen ik te mogen besluiten dat hun argumenten noch met een nuchtere beschouwing van de feiten, noch met taalkunde, noch met gezond verstand iets, maar dan ook iets te maken hebben. Steeds opnieuw kwam ik tot de constatering dat de argumenten van mijn gesprekspartner tenslotte niet anders dan affectief gefundeerd waren. Men wil tot elke prijs iets eigen Vlaams koesteren, en dat ook in de taal tot uiting brengen. Veelal is dit ook niets anders dan een alibi voor laksheid en luiheid: men moet het kunnen goedpraten dat men de energie niet kan opbrengen om Nederlands te leren.

Er is inderdaad wel eens van kwaadwilligheid en achterlijkheid sprake, namelijk als men te horen krijgt dat we wat de taal betreft wel best onze eigen boontjes kunnen doppen en daarvoor helemaal niet in de leer hoeven te gaan bij de zo verfoeide stijve pretentieuze ‘Ollanders’ (‘knechtje spelen is toch wel wat teveel gevraagd’), daarbij vergetend dat het juist aan die ‘Ollanders’ te danken is dat we tussen 1815 en 1830 een korte periode van Nederlands onderwijs en vernederlandsing van het openbaar leven hebben gekend. Aan die periode alleen is het te danken dat we niet helemaal zijn verfranst.

Ondertussen groeit de groep van diegenen die zijn gaan inzien dat onze taal het Nederlands is en niet het Vlaams, steeds maar aan. Dit danken we aan de enkele taalgeleerden, politici en onderwijsmensen die begrepen hebben dat een geïsoleerde Vlaamse taalgemeenschap net zoveel overlevingskansen zou hebben als die van de Vlamingen in Frans-Vlaanderen.

Helaas is er nog een massa Nederlanders die ons de slechte dienst bewijzen door steeds maar hoog op te lopen met het zo ‘pittige’ en ‘sappige’ Vlaams dat we toch maar niet mogen prijs geven. Een Amsterdammer die in Brugge sympathiek wil doen door een ‘pinteke’ te bestellen kan misschien wel enig succes oogsten. Maar ik kan me dan niet van de akelige indruk ontdoen dat die man voor de aardigheid eens tot op het niveau van de inboorling in zijn reservaat is afgedaald.

We zouden het veel meer op prijs stellen als diezelfde Amsterdammer er ons zou op wijzen telkens als hij ons iets hoort zeggen wat in zijn oren onnederlands klinkt, en daar zou hij zelfs met de Vlamingen die het beste Nederlands spreken nog dagwerk aan hebben.

Johan de Poortere (Leuven).