Onze Taal. Jaargang 36

[p. 77]

[Nummer 12]

Werken aan de taal

Er is een (wat aantal betreft: verwaarloosbare) groep van taalkundigen. Dezen bestuderen de taal en het taalgebruik, zij nemen waar, trekken conclusies, stellen hypothesen op, trachten te bewijzen. Daarnaast is de overweldigend grote groep van de niet-taalkundigen. De onderscheiding vakman - leek is, wat sommige maatschappelijke kanten van het taalgebruik betreft, wat ‘netelig’. Immers, ook de vakman is gewoon taalgebruiker: zijn onderwerp staat niet geheel buiten hem, in tegenstelling met bijvoorbeeld de sterrenkundige die de loop der hemellichamen bestudeert. De taalkundige ‘doet zelf ook mee’. Ieder heeft namelijk met taal te maken.

Wanneer iemand uit de tweede groep een oordeel geeft over het tegenwoordige taalgebruik, zal dat niet zelden negatief zijn. Op de oorzaken van dit verschijnsel willen we hier niet ingaan, evenmin op de vraag of de zo veelvuldig voorkomende kritiek op de hedendaagse taal goed gemotiveerd is. In het algemeen zal men zich over de dingen die ‘goed lopen’, die gaan zoals verwacht wordt, niet uitlaten. Men gaat pas wat zeggen als iets ‘verkeerd’ gaat, althans als men denkt dat de zaken niet gaan zoals verwacht kan worden. Misschien is dat een van de verklaringen van het feit dat bij de oordelen over het taalgebruik-van-nu het negatieve element overheerst.

Het is rechtvaardig, eveneens zijn aandacht te wijden aan de dingen die goed gaan, aan het werk dat verricht wordt om het Nederlands aan te passen aan zich wijzigende omstandigheden en het beter geschikt te maken als instrument van de menselijke samenleving in ons taalgebied.

We meenden er goed aan te doen, deze maand twee voorbeelden van dat werk te noemen.

Het eerste geval betreft de lijst met Nederlandse benamingen voor Thermisch Spuiten; deze lijst is opgesteld door de deskundigen van het Nederlands Instituut voor Lastechniek. Dezen gaan uit van een basislijst met termen en definities, in internationaal overleg opgesteld in het Engels, Duits en Frans. Daarna zorgen negen andere Europese taalgemeenschappen voor de vertaling. De Nederlandse groep staat voor de eigenaardige moeilijkheid, dat het Nederlands soms, wat de terminologie betreft, is ‘verdeeld’ in noord en zuid; in ons land gebruikt men daarvoor meestal de omschrijving ‘Nederlands’ en ‘Vlaams’, hoewel deze onjuist is.

De lijst Thermisch Spuiten, een onderdeel van de lastechniek, bevat 350 termen. ‘Noord’ doet een voorstel voor de vertaling, ‘zuid’ beoordeelt of zij bruikbaar is. Het blijkt dat over 90 termen onenigheid bestaat. Er blijft niets anders over dan dat de deskundigen van noord en zuid bijeenkomen om te trachten na zorgvuldig wikken en wegen tot een beslissing te geraken. Eind november heeft deze vergadering plaats gehad. Over de helft van de geschillen kwam men snel tot overeenstemming: 21 noordelijke termen en 24 zuidelijke termen werden - met uitsluiting van andere mogelijkheden - aanvaard.

In de ledenvergadering van 14 oktober 1967 is met algemene stemmen het voorstel aangenomen, de lidmaatschapsbijdrage met ingang van 1 januari 1968 te verhogen tot f 6,50.
Het abonnementsgeld was reeds met ingang van 1 januari 1967 vastgesteld op f 4, -.

[p. 78]

Voorbeelden: (noord) gasholte, stookgas, toevoerinrichting, regulateur werden vervangen door (zuid:) gasblaas, brandgas, draadaandrijving en regelaar. Daartegenover: (zuid) manueel, atomisatie, spuitgang, snelheidsbereik werden vervangen door (noord) met de hand, verstuiven, opgespoten strook en snelheidsgebied. Een tweede groep vormden de synoniemen. Van 26 termen moest vastgesteld worden dat ze een synoniem naast zich konden hebben, met dien verstande dat aan de noordelijke uitdrukking de voorkeur werd gegeven (en in de hoop dat de zuidelijke op de duur zal verdwijnen...).

Voorbeelden:	ondermaat - uitdieping
	straalmiddel - abrasief
	oxidehuid - oxidefilm
	poriënbaan - poriënlijn

De derde groep bood de meeste moeilijkheden. Het betrof hier voornamelijk woorden die zo ingeburgerd zijn in noord en zuid dat ze moeilijk te vervangen waren en evenmin als synoniem voor beide delen van ons taalgebied aanvaardbaar bleken. Er bleef maar één weg over: scheiding. Het noordelijke woord kreeg de eerste plaats, het zuidelijke woord de tweede met de uitdrukkelijke vermelding B (d.i. alléén in België gebruikelijk). Het bekendste woord uit deze kategorie is autogeen-; in het zuiden kent men slechts gassmelt-. Mondstuk kent men in de zuidelijke terminologie niet, men gebruikt ervoor buis. Uit andere voorbeelden blijkt weer dat de metaalindustrie in het zuiden van oorsprong Frans is:

korrelverdeling - granulometrie

verbruik - debiet

afdichten - colmateren

Het geheel overziende komen we tot de slotsom dat slechts bij een 5% van de behandelde woorden vastgesteld moest worden dat er een verschil tussen noordelijke en zuidelijke termen blijft bestaan. Dat is een bemoedigend resultaat. Veel wordt er geschreven over ‘integratie’, congressen nemen resoluties aan over ‘eenheid’: in het moeizame detailwerk als van de hier besproken commissie wordt er werkelijk iets gedaan. Gelukkig is dit resultaat geen uitzondering; wij hebben het slechts willen aanhalen als een voorbeeld.

Een tweede voorbeeld van doelbewust verbeteren van de zeggingskracht der Nederlandse taal is het werk van de Commissie voor Luchtvaartterminologie. Deze is nu sinds een tweetal jaren hard bezig aan de vervaardiging van een Nederlandse terminologie voor de ruimtevaart. Het betreft hier vele honderden woorden van voornamelijk Amerikaanse oorsprong waarvoor geen Nederlands equivalent bestaat. Begrijpelijk overigens: de ruimtevaart is niet Nederlands. Dat het woord ruimtevaart zelf van den aanvang af in ons land bekendheid heeft gekregen èn algemeen gebruikt wordt, mag tot de merkwaardige gelukkige toevallen van de taalgeschiedenis gerekend worden.

Laten de critici niet te gauw denken aan ‘enghartig purisme’! Werkelijk internationale woorden blijven onvertaald of worden alleen door een kleine verandering aangepast aan het Nederlands: ablation-ablatie, aëroballistics-aëroballistiek; afkortingen die internationaal gangbaar zijn, blijven onvertaald: shoran (short range navigation), loran (long range navigation), trud (time remaining until dive).

Als men ervan overtuigd is dat de ruimtevaart in de komende jaren steeds belangrijker zal worden, moet men ook tot het besef komen dat een geordende Nederlandse terminologie voor deze tak van de technische wetenschap noodzakelijk is. Er zijn reeds uitgebreide Amerikaanse woordenboeken die uitsluitend de ruimtevaart behandelen. Schrijvers van Nederlandse artikelen over de ruimtevaart, radio- en televisieverslaggevers moeten toch - zij het dan maar af en toe... - over een Nederlands woord kunnen beschikken. Wat moet het grote publiek met woorden als chugging, breakoff phenomenon, jellying the fuel, garbage, impact bag, launch pad, reentry window, space simulator, topside sounder, umbilical cord, vernier engine?

De Commissie voor Luchtvaartterminologie heeft het vraagstuk energiek aangepakt. Zij baant zich een weg door Amerikaanse beeldspraak, neologismen en luchtvaartjargon. De ontwikkeling van de ruimtevaart-techniek gaat razend snel: er komen jaarlijks honderden woorden bij, er vallen weer tientallen af, maar zo langzamerhand is toch een vaste voorraad veel gebruikte woorden aanwezig. We mogen aannemen dat binnen niet al te lange tijd de eerste lijst Nederlandse ruimtevaart-woorden zal verschijnen. Een kleine proeve volgt hieronder.

angel	- spookecho
back out	- terugtellen
boil off	- verkoken
burn	- brandtijd
contravane	- keerschoep
deep space probe	- ruimtesonde
docking	- koppelen
escape tower	- ontsnappingstoren
gantry	- werktoren
heat sheeld	- hitteschild
impact area	- inslaggebied
launch window	- lanceerraam
lift off	- loskomen
oilcanning	- blikkeren
recycle	- opnieuw aftellen
rockoon	- ballonraket
spacecraft	- ruimtevaartuig
swing around trajectory	- omzwaaibaan
sounding rocket	- sondeerraket
squib	- ontsteker
transfer orbit	- overgangsbaan
thrust commit	- stuwklaar
ullage	- ongevulde tankruimte