Het woord duikt sinds enige jaren ook in advertenties voor heel gewone zaken op. Meer whisky drinken is ‘een verandering in uw drinkpatroon’, nieuwe meubeltjes kopen is ‘uw woonpatroon veranderen’, altijd aardappelen-met-jus eten is ‘slaaf zijn van een eetpatroon’. In beschouwingen over veranderingen in het kerkelijke leven komt u wendingen tegen als ‘vroomheidspatroon’, ‘liefdadigheidspatroon’, ‘het liturgisch patroon’, ‘het bijbels patroon’, ‘het geloofspatroon’, ‘het waarheidspatroon’, ‘het gebedspatroon’.
Het meest geliefd is nog het gedragspatroon. U kunt het gebruiken zodra u iets gaat beschrijven dat anders aan het worden is dan u het altijd gekend hebt: ‘het sexuele gedragspatroon’, het jeugdige gedragspatroon’, ‘het educatieve gedragspatroon’. Het is met grote snelheid aan het zakken naar het niveau van ‘image’ en ‘leefbaarheid’ en dergelijke.
Natuurlijk heeft het achtervoegselachtige ‘patroon’ ook een serieuze toepassing. Sociologen en economen hebben het in ons land geïmporteerd en het kan in wetenschappelijke artikelen een nuttige functie vervullen.
Voorzover wij weten, is het een vertaling van het in Engels-Amerikaanse sociologische en economische literatuur veel voorkomende pattern. Een ‘beschavings-patroon’ geeft inderdaad een nuance meer dan het woord ‘beschaving’.
Het bekende boek van Ruth Benedict, Patterns of Culture, dat in 1934 verscheen, behandelt de verschillen tussen een drietal primitieve volksstammen: bij haar heeft ‘pattern’ nog echt de betekenis van ‘patroon’; woorden als ‘adaptation’, ‘maladjustment’, ‘acceptance’ passen erbij.
Van Dale zevende druk (1950) kent ‘het patroon’ nog niet in het figuurlijke gebruik gelijk in gedragspatroon e.d. Van Dale achtste druk (1961) heeft dat gebruik wèl geregistreerd: ‘een aantal gerangschikte of gecombineerde gegevens die inzicht geven in zekere situatie, b.v. in econ. zin afzet-, prijs-, verbruikspatroon’. In dit geval is ‘het afzetpatroon’ iets anders dan ‘de afzet’; ‘patroon’ heeft werkelijk iets te zeggen dat met ‘het patroon’ samenhangt. Dat kàn bij ‘gedragspatroon’ ook zijn, maar meer dan eens is gedragspatroon gewoon ‘gedrag’ zoals leefpatroon gewoon ‘leven’ of ten hoogste ‘wijze van leven’ betekent. Idem bij gevoelspatroon, verkeerspatroon e.d. die meestal opgeblazen uitdrukkingen zijn voor ‘het gevoel’ en ‘het verkeer’.
In Engeland is pattern al ruim twintig jaar geleden als ‘vogue word’ (modewoord) gesignaleerd. The Times Literary Supplement van 22 sept. 1945 noemt pattern ‘overworked’. Voorbeelden uit het Engels: a pattern for living, a pattern for a good life, a pattern of wise thinking.
Een advertentie in het vakblad voor de reclame (Ariadne, 25-1-1967) probeert adverteerders te lokken voor een bepaalde groep dagbladen. De tekst is niet zonder geestigheid geschreven. Het blijkt de moeite waard te zijn, juist in die bladen te adverteren, want de lezers daarvan verraden savoir vivre: ze hebben een Wolseley voor zichzelf, een tweede auto voor hun vrouw, twee soorten wodka in huis, gaan twee keer per jaar met vakantie maar ze eten ook peentjes op vrijdag en nemen zelfs een gewone appel als toetje. De tekst met: ‘Wel kopen ze alles royaler. Pioniers dus die diepe sporen nalaten in het consumptie-patroon.
Daar is het patroon weer. Is dit nu werkelijk ‘een aantal gerangschikte enz. gegevens die inzicht geven enz.’? En hoe laat je sporen na in zo'n patroon? (Maar het is wel een mooie omschrijving voor ‘royaal geld uitgeven’: ‘pioniers die diepe sporen nalaten in het consumptie-patroon...’).
Auteursrechtelijk beschermd