Onze Taal. Jaargang 35

Neologismen op de weg

De Amsterdamse politie heeft een prijsvraag uitgeschreven: honderd gulden is beschikbaar gesteld voor degene die een goede (publiceerbare!) naam bedenkt voor iemand, die een wegkruising blokkeert. Als suggestie is door de gemeentepolitie gegeven ‘kruisingrover’, ‘voorrangvreter’, ‘kruismispunt’ of ‘filebuffel’ ... De uitslag is ons nog niet bekend, maar zeker is dat in ‘het’ verkeer steeds weer nieuwe woorden opduiken en niet eens zoveel daarvan zijn anglicismen. Schrijver heeft van zeer nabij de geboorte meegemaakt van het woord ‘bromkrosbaan’. De eerste, experimentele baan in Apeldoorn, waar jongens zich met hun brommer konden uitleven, was aangelegd op een terrein waar cross-country wedstrijden voor motoren werden gehouden. Wegens de behoefte aan een moderne naam, die ‘in’ zou raken bij de tienerjeugd (en vanwege de publiciteit) werd een speciale voorkeurspelling gehanteerd en vandaar het woord dat in geen enkel woordenboek voorkomt: ‘bromkrosbaan’. Geoorloofde taalvernieuwing of een lelijk synoniem?

Een automobilist (bestuurder, chauffeur) zegt ook ‘crick’ en niet het Charivarius-achtige ‘aslichter’. Maar wel mooi is ‘haaietanden’, voor de witte geschilderde driehoekjes op het wegdek, een onderdeel vormend van de wegbelijning. Daarvoor zorgen - hardwerkende-‘lijntrekkers’, die ook invoegstroken markeren en de (niet in Van Dale voorkomende) ‘uitrijstroken’. Uitritten en inritten zijn in het verkeer meestal particuliere, op de openbare weg uitkomende wegen of paden. Stoppen op de ‘vluchtstrook’ van autosnelwegen is verboden en het woord is nauwelijks ouder dan het stopverbod (verg. vluchtheuvel en vluchthaven). ‘Katteogen’ komt u ook nog wel eens tegen op de as

[p. 39]

van de weg (reflectors) en ‘vangrails’ vrij veel, ook al is het begrip nog vrij nieuw.

Bij een verkeersongeluk of -ongeval plaatst de politie (oranje) ‘verkeerskegels’. In politiejargon is het bord voor eenrichtingsverkeer een ‘hemelpijl’ en is de zwarte balk met dwarsstreep op het driehoekige bord dat de nadering van een voorrangskruising aanduidt, een ‘vliegende bom’. Maar dat zijn geen metaforen van de spraakmakende gemeente. Wel ‘spiegelei’ voor de verkeersstaf van verkeersbrigadiertjes.

Sinds kort zijn er op onze snelwegen ‘adviessnelheden’ verschenen, terwijl ‘afpellende snelheden’ al bestonden (aangegeven door borden die een maximumsnelheid voorschrijven van resp. 100 km, 90 km, 70 km en tenslotte 50 km per uur). Helemaal vaktaal is een ‘Staphorster’, de benaming voor een wegkruising (voor het eerst nabij Staphorst toegepast) met plaatselijke rijbaanverdubbeling. Andere vormen heten, naar de vorm van het middeneiland, ‘Krimpenerwaard’ en ‘Quatre Bras-kruising’ (beide met slechts één rijstrook voor het rechtdoorgaand verkeer).

Jammer, dat het oer-Hollandse woord ‘knipperbollen’ alleen nog maar gegeven kan worden aan een paar (vijf?) van dergelijke nog bestaande lichtinstallaties, maar we kennen nu ook een ‘rijstrooksignalering’ (met boven het wegdek geplaatste rode kruisen en groene pijlen). In dezelfde sfeer licht de bekende ‘groene golf’, met als boosaardig variant voor de plaatsen waar verkeerslichten nog niet op elkaar zijn afgestemd, de zgn. ‘rode golf’! Anciënniteit komt naar voren bij ‘parkeerschijf’ en ‘parkeermeter’, het eerste is wel in Van Dale opgenomen, het laatste (nog) niet. Een ‘pijltjesridder’ zal wel geen officieel Nederlands zijn, maar we zijn met een dergelijke benaming weer terug bij het vraagstuk van de Amsterdamse politie. Over het ‘witte-fietsen-plan’ durven we het niet meer te hebben... N.B. Vorige maand hebben verkeersbonden en fabrikanten afgesproken de term ‘veiligheidsriemen’ stilzwijgend te vervangen door ‘autoriemen’ of ‘autogordels’. Veiligheid verkoopt niet goed, is het argument. Daarom ook vanwege de commercie liever ‘motorhelmen’ (ook voor bromfietsers) in plaats van ‘valhelmen’.

K.W. (Heemstede)