Onze Taal. Jaargang 34

Vlaams of Nederlands II

Naar aanleiding van het stukje ‘Vlaams of Nederlands?’ in Onze Taal van juli-augustus 1965 wil ik trachten u het gevraagde antwoord te geven.

Twee van de uitdrukkingen die P. de C. hebben getroffen als ‘boekentaal’ of ‘retorisch woordgebruik’ zijn niets anders dan letterlijke vertalingen uit het Frans, nl. ‘de duimen leggen’ (mettre les pouces) en ‘de hoop uitdrukken’ (exprimer l'espoir). Begrijpelijkerwijze komt dat soort vergissingen veelvuldig voor in een tweetalig land. De idiomatische wending ‘mettre les pouces’ stemt ongeveer overeen met zich gewonnen geven, de vlag strijken. In vele gevallen is uitdrukken de juiste vertaling van ‘exprimer’: een gedachte, de wens, de vrees uitdrukken. Ter vermijding van dubbelzinnigheid wordt nu bij ‘hoop’ het werkwoord uitspreken gebruikt, ofschoon sommige woordenboeken ook nog ‘uitdrukken’ vermelden (cf. Jansonius’ Ned.-Engels Woordenboek). De hoop koesteren is boekentaal, maar opgenomen o.m. in Van Dale s.v. hoop en koesteren.

P. de C. citeert vervolgens een woord en een uitdrukking die uit hun context zijn gelicht: logenstraffen en

[p. 57]

te berde brengen. Hij zegt gehoord te hebben dat ‘logenstraffen’ hier wordt gebruikt in de betekenis van ontkennen; dat kan dan m.i. niets anders zijn dan een verwarring tussen logenstraffen en loochenen, welk laatste woord een synoniem is van ontkennen. Dat soort woordverhaspeling komt ook voor in Nederland: in ‘Allerlei Taalkwesties’ schrijft J.A. Meyers dat sommige Nederlandse journalisten ‘grotesk’ schrijven als zij groots bedoelen.

In sommige gevallen hebben ‘te berde brengen’ en ‘voor de dag komen met’ dezelfde betekenis. Zo kan men van een voorstel, een argument, een kwestie, een bezwaar zeggen dat men ze te berde brengt of ermee voor de dag komt.

‘Harde noten te kraken hebben’ lijkt me een verbastering van ‘het is een harde noot om te kraken’; met retorisch of overspannen woordgebruik heeft het niets te maken.

In de uitdrukking ‘in de vlammen opgaan’ is het lidwoord de te veel om er correct Nederlands van te maken.

‘Het niet onder de markt hebben’ betekent dat om iets te bereiken of te verkrijgen heel wat inspanningen noodzakelijk zijn. Het is geen erkende Nederlandse uitdrukking, maar ze is duidelijk genoeg en vult wellicht een leemte aan.

Ik hoop boven te hebben aangetoond dat we hier te doen hebben met gallicismen en andere taalfouten, die bij ons talrijker zijn dan in een eentalig land, omdat tweetaligheid niet bevordelijk is voor de taalvastheid. Het is juist dat vele Vlamingen vaak boekentaal gebruiken omdat zij, wegens de te beperkte spreiding van het Algemeen Beschaafd, het onderscheid niet weten te maken tussen wat alleen in boeken wordt aangetroffen en wat gebruikelijk is in de dagelijkse omgangstaal. Zoals u merkt, is die verklaring veel eenvoudiger dan die van P. de C., die de vraag stelt of we niet moeten teruggaan tot de rederijkers om sommige Vlaamse taalverschijnselen van deze tijd te verklaren.

J. Verhasselt (Brussel)