om het even of die ècht een vraag is dan wel een uitroep, bijvoorbeeld: Wat? nooit van Hamlet gehoord? Aanhalingstekens geven reliëf aan een woord (een ‘heer’) of leiden een citaat in en sluiten het af.
Met de komma's hebben we herhaaldelijk ruzie. Zij die op kantoor brieven moeten tikken, weten, dat de ene baas wil hebben hierbij delen wij u mede komma dat wij en de andere hierbij delen wij u mede dat wij. De ene romanschrijver zet tussen alle bijzinnetjes keurig komma's als grenspalen tussen de delen van zijn gedachten, van de andere lijkt het wel of hij maar wat met inkt gespat heeft over de bladzijde: waar een komma is blijven kleven, blijft hij staan.
Een beetje van de kommapraktijk hebt u nog wel van de lagere school meegesleept in uw latere leven. Jammer genoeg komen de gevallen die u zich ten eeuwigen dage blijft herinneren, maar weinig voor achter de schrijfmachine. Bijvoorbeeld:
Lodewijk, de Zonnekoning, heerste enzovoort.
Welnu, dat is afgesproken.
Neen, lieve meid, dat mag niet.
Piet, zei de meester, is een ezel.
Vast in uw vingers zit de komma na de plaatsnaam boven de brief, na mijne heren en na hoogachtend: Winterswijk komma 1 augustus 1959 punt Mijne Heren komma... Hoogachtend komma.
Gelijkwaardige zindelen of zinnen worden door een komma gescheiden: een oude, trouwe herdershond; hij bleef, maar zij ging; ik ga slapen, want ik ben moe; boter, kaas en eieren. En en of breken de regel: een lastige en overbodige regel, ik ga en zij blijft, buigen of barsten. Van deze uitzondering is waarschijnlijk de hardnekkig verbreide legende afkomstig dat vóór en nooit een komma mag. Er zijn genoeg gevallen waarin vóór en wel een komma mag en zelfs moet. Bijvoorbeeld:
Hierbij sturen wij u de gevraagde documenten, die wij hebben ondertekend, en tevens de nieuwe invulformulieren.
Vóór en komt een komma ter afscheiding van de voorafgaande bijzin.
Moet achter documenten eigenlijk een komma? Men maakt onderscheid tussen een beperkende bijzin en een uitbreidende bijzin. Een beperkende bijzin is onmisbaar voor de zin waarin hij staat. Bijvoorbeeld:
De studenten die nog niet zijn ingeschreven, moeten zich aanmelden enzovoort.
Laat u de bijzin weg, dan krijgt u de studenten moeten zich aanmelden; u hebt echter niet alle studenten bedoeld, maar alleen de nog niet ingeschrevenen. Voor een beperkende bijzin laat men de komma weg! De regel is het makkelijkst te onthouden met een paar spreekwoorden. Bijvoorbeeld:
Paarden die de haver verdienen, krijgen ze niet.
Honden die blaffen, bijten niet.
Niet alle paarden moeten de hun toekomende haver ontberen, evenmin als alle blaffende honden bijten.
Een uitbreidende bijzin dient ter verklaring, ter toelichting, ter nadere omschrijving en dergelijke. Hij kan gemist worden: de mededeling blijft dezelfde. De komma wordt dan ervóór gezet. Bijvoorbeeld:
}De rector sprak de studenten toe, die aandachtig luisterden.
Laat u de komma achter toe weg, dan spreekt de rector alleen maar de luisteraars toe en niet degenen die tijdens de rede slapen. Zo komt er ook een komma voor de bijzin in:
Hierbij sturen we u de gevraagde documenten, die enzovoort (zie hierboven).
Als de gehele zin nog niet afgesloten is, wordt de bijzin weer op het einde met een komma van de rest gescheiden, dus:
Degenen (géén komma) die deze verklaring hebben ondertekend (wél komma) moeten hun uniform inleveren.
De huizen (géén komma) waarvan de huur in 1959 is vastgesteld (wél komma) vallen buiten de aanstaande huurverhoging.
Het onderscheid in kommagebruik bij beperkende en uitbreidende bijzinnen geldt voor alle onderschikkende voegwoorden. Het meest hebt u ermee te maken wanneer u in een brief iets zegt, mededeelt, bericht, meent enzovoort. Komt achter zo'n werkwoord een bijzin, dan moet u de komma weglaten, want de bijzin is onmisbaar. Bijvoorbeeld:
Wij zijn van mening (géén komma) dat de toekomst enzovoort.
U bent ervan overtuigd (géén komma) dat de wissel enzovoort.
Wij weten niet (géén komma) of de bedoelde verzekering enzovoort.
De vermelding (géén komma) dat de premie zal verhoogd worden enzovoort.
En het veelomstreden begin van de brief is dus ook kommaloos:
Hierbij delen wij u mede (géén komma) dat wij enzovoort.
Er zijn nog meer mogelijkheden in het spelletje met de komma. Wij noemen u alleen nog:
de neef van de vrouw die hij heeft ontmoet (= hij heeft de vrouw ontmoet)
de neef van de vrouw, die hij heeft ontmoet (= hij heeft de neef ontmoet)
het besluit was niet, te betalen (= er is wat anders besloten)
het besluit was, niet te betalen (= we zullen niet betalen)
Dergelijke zinnen maken altijd een gekunstelde indruk. We geloven dat u ze veel duidelijker kunt zeggen door andere taalvormen te gebruiken.
In nauwkeurige formuleringen, bijvoorbeeld in octrooi-beschrijvingen, notariële akten, contracten, kan dat pietluttige kommaatje soms uitermate belangrijk zijn; staat het één woord te veel naar links of naar rechts, dan kan er een geheel andere betekenis van de zin te voorschijn komen.
Auteursrechtelijk beschermd