Onze Taal. Jaargang 34

Nog iets over nozem

Het naar men zegt nieuwe woord ‘nozem’ bezit een geschiedenis, die blijkbaar niet in wetenschappelijke kringen bekend is. Zo vernam ik van Henri Knap, dat men in Amsterdam staande houdt dat het woord uitgevonden zou zijn door iemand, ik meen Jan Vrijman. Van Dale noemt het een ‘jong Bargoens’ woord. Tenslotte: men kent het woord slechts één betekenis toe.

Dat men niet beter op de hoogte is, zit hem in het volgende. De wetenschap beweegt zich niet in kringen, waar het woord al vele jaren gangbaar is; die kringen, daarentegen, interesseren zich weer niet voor de wetenschap.

Toevallig (ik weet nog steeds niet of ik moet zeggen: helaas) heb ik geruime tijd verkeerd in kringen waar het woord nozem gemeengoed was, lang voor het in het algemene spraakgebruik doordrong. Op grond van deze ervaring, meen ik het volgende licht op de geschiedenis van het woord te kunnen doen schijnen.

Ik leerde het kennen op een moment, dat ligt tussen 1940 en 1945, ik denk dichter bij het eerste jaar. Het was toen in de omgangstaal der amusementsmusici een volkomen normaal woord, dat iedereen begreep. Hieruit mag men afleiden, dat het reeds geruime tijd bestond, ik zou durven beweren lang voor de oorlog al. Of het alleen door musici (zij noemen elkaar onderling ‘muzikanten’, zonder daaraan de denigrerende betekenis toe te kennen die het publiek eraan geeft) gebruikt werd, weet ik niet. Ik vermoed, dat het ‘opgeklommen’

[p. 34]

is uit de echte onderwereld, die diverse raakpunten heeft met die van de muzikanten waar ik het over had. Over de etymologische afkomst weet ik niets.

Een nozem (en het gaat hier niet om veronderstellingen, maar om feiten) was iemand, die misschien bekwaam musiceerde, maar die niet op de hoogte was van allerlei vakkundige bijkomstigheden, meestal met een niet zo gunstig tintje. Hij was niet ‘uitgekookt’. Hij kende de slinkse streekjes, de truukjes niet. Hij was een doetje, iemand die zich vlot liet bedotten, iemand die niets ‘van het leven begreep’, een sufferd, ik geloof dat de Amerikaanse term luidt: ‘sucker’. Wel iets anders dus, dan wat men nu onder nozem verstaat.

Ook muzikanten hebben hun beroepstrots. Een goed muzikant, in die tijd, kon behoorlijk muziek lezen, speelde allerlei ‘genres’, was veelzijdig bij het bewonderenswaardige af. Langzamerhand echter, drongen zich in het vak jongelui in, die niet of slecht konden lezen, die bepaald niet allerlei genres speelden, die zeer eenzijdig waren: het enige wat zij presteerden was jazzmuziek, een kunst die zoals men weet, op improvisatie berust, en op een zekere feeling. Deze jongelui waren dus niet opgewassen tegen de normale eisen van het vak; daarnaast echter vormden zij een bedreiging voor de (meest) oudere musici, die zelf gewoonlijk slecht met de jazz overweg konden, een soort muziek die nog steeds in opmars was. Als schimpwoord voor deze naar hun mening onbeholpen nieuwelingen, vonden de veelzijdige musici het woord ‘swingnozem’ uit. Een swingnozem was dus de bovenbeschreven jazzmuzikant, die in de ‘echte’ muziek onbruikbaar was. Nog steeds eén domoortje dus, maar met een handvat. Het woord swingnozem vond zijn weg naar het algemene spraakgebruik (merkwaardig genoeg is men het vergeten, als het over de betekenis en de afkomst van de ‘nozem’ gaat). Het verloor echter zijn specifieke betekenis: de eenzijdige jazz- (of swing-) muzikant. Het ging nu betekenen: een wat onbenullig jongmens, dat zich alleen maar interesseert voor grammofoonplaatjes, discobars, danspartijtjes en dergelijke zaken.

We zijn nu al dicht bij de huidige betekenis. De rest is duidelijk. Het woordje ‘swing’ viel uit de boot, en de nieuwe ‘nozem’ was geboren: de jeugdige branieschopper met alle eigenschappen, die men hem tegenwoordig toekent.

Voor de historische juistheid van dit verhaal sta ik in, al blijven conclusies natuurlijk conclusies; de vier betekenissen echter: nozem 1 - swingnozem 1 - swingnozem 2 - nozem 2, lijden voor mij geen twijfel.

J. de Vr. (Ermelo)