Onze Taal. Jaargang 33

De taal van de Grondwet

Men zou menen dat de taal van de Grondwet volkomen juist moet zijn, te meer omdat ze door zoveel ogen kritisch bekeken is. Toch is deze mening niet geheel te verdedigen. Er staan namelijk hier en daar zinswendingen in de Grondwet, die niet onberispelijk zijn en er komen zelfs wel fouten in voor. Ik zal in het volgende op enkele van deze onjuistheden of onduidelijkheden de aandacht vestigen.

In art. 47 staat: ‘Een wet bepaalt, bij de benoeming van de Regent of bij de aanvaarding van het regentschap door de Prins van Oranje of door de dochter des Konings, die de vermoedelijke erfgenaam is van de Kroon, de som, die op het jaarlijks inkomen van de Kroon zal worden genomen voor de kosten van het regentschap’.

Wat betekent: nemen op? Uit de context kan men wel begrijpen wat de vermoedelijke bedoeling is. Ik neem aan dat deze is: ‘Uit het jaarlijks inkomen van de Kroon zal worden betaald’, maar duidelijk is de uitdrukking niet. Ik heb vóór mij de Grondwet, zoals die in 1963 gewijzigd is. Het zou dus logisch zijn, dat de officiële spelling van 1954 overal was gevolgd. Dit blijkt niet het geval. Op verscheidene plaatsen komt de spelling van de Grondwet niet met de officiële spelling overeen. Ik noem als voorbeelden art. 91: ‘De Tweede Kamer bestaat uit honderd en vijftig leden’ en art. 92: ‘De Eerste Kamer bestaat uit vijf en zeventig leden’. De officiële spelling eist dat deze telwoorden aan elkaar worden geschreven.

Merkwaardig is dat art. 94 zegt: ‘Om lid der Tweede Kamer te kunnen zijn wordt vereist, dat men Nederlander of door de wet als Nederlands onderdaan erkend zij, de ouderdom van vijfentwintig jaren vervuld hebbe.’ Hier vinden we dus een telwoord dat wèl volgens de voorgeschreven regel is gespeld.

In art. 86 staat: ‘Ik zweer (verklaar) dat ik, om tot Minister te worden benoemd, directelijk of indirectelijk, aan geen persoon, onder wat naam of voorwendsel ook, enige giften of gaven beloofd of gegeven heb.

Ik zweer (beloof) dat ik om iets hoegenaamd in deze betrekking te doen of te laten, van niemand hoegenaamd enige beloften of geschenken aannemen zal, directelijk of indirectelijk’.

Men kan niet zeggen dat het woord ‘hoegenaamd’ in de aangehaalde zin onjuist is, maar wel is het ongewoon en ouderwets. In overeenstemming met de vorige alinea had men m.i. liever moeten schrijven: om wat dan ook in deze betrekking te doen of te laten en ‘niemand wie dan ook’. Deze opmerking geldt ook voor art. 97, waarin gesproken wordt over de eed, die de leden der Tweede Kamer moeten afleggen.

Art. 90 spreekt over het kiesrecht; een zinsnede uit dit artikel luidt: ‘en zij die van de ouderlijke macht of de voogdij over een of meer hunner kinderen ontzet zijn’. Men zegt wel: ‘ontzetting van de bevoegdheid om bij de gewapende macht te dienen’. Maar ik geloof niet dat men kan spreken over: ontzetting van de ouderlijke macht.

Art. 103 luidt: ‘Niemand kan tegelijk lid der beide Kamers zijn. Die tegelijk tot lid van beide Kamers is gekozen, verklaart welke dier benoemingen hij aanneemt’.

Wanneer men ‘hij die’ vervangt door één woord, dan moet dit ‘wie’ zijn en niet ‘die’.

Art. 117 luidt: ‘De stemming over personen voor de benoemingen of voordrachten in de Grondwet vermeld, geschiedt bij besloten en ongetekende briefjes.

In de eerste plaats geloof ik dat het juister zou zijn achter personen een komma te plaatsen. Maar bovendien lijkt mij besloten briefjes onjuist. Het woord besloten heeft nooit de betekenis, althans in het moderne Noordnederlands, van gesloten.

Art. 124⁴ luidt: De Eerste Kamer der Staten-Generaal geeft aan de Tweede Kamer kennis, dat zij zich heeft verenigd met het voorstel betrekkelijk... op de... aan haar door de Tweede Kamer toegezonden’.

Heeft het woord ‘betrekkelijk’ in het moderne Nederlands de betekenis van ‘betreffende’? Ik geloof het niet. Hebben we hier niet te doen met een verkeerde vertaling van het Duitse ‘bezüglich’?

In art. 128 komt het woord ‘betrekkelijk’ in dezelfde betekenis voor.

[p. 46]

In art. 137⁴ staat: ‘Om lid der Provinciale Staten te kunnen zijn wordt vereist, dat men Nederlander of door de wet als Nederlands onderdaan en ingezeten der provicie zij’. In art. 152 (van de Gemeentebesturen) komt het woord ingezeten (zonder e) opnieuw voor. Ik meen dat het zelfstandig naamwoord ‘ingezetene’ is en dat ingezeten als zodanig niet gebruikt kan worden.

In art. 152⁵ lezen we: ‘De Voorzitter (van de Raad) wordt door de Koning, ook buiten de leden van de raad, benoemd en door hem ontslagen’.

In de eerste plaats is de betekenis van het woord ook niet duidelijk. Betekent dit ‘eveneens’ of beduidt het: ‘ook wel’. De context maakt duidelijk dat het niet ‘eveneens’ kan betekenen. Maar wat betekent het dan wel? Duidelijk zou m.i. geweest zijn: De Voorzitter wordt door de Koning benoemd en door hem ontslagen. Deze voorzitter behoeft geen lid van de Raad te zijn. In art. 164 komt ook een fout voor. Er staat: ‘Het burgerlijk en handelsrecht.’ Dit is onjuist, omdat burgerlijk een bijvoeglijk naamwoord is en handels niet. Men kan niet een afzonderlijk woord (‘recht’) weglaten als er niet een eveneens afzonderlijk woord (‘recht’) volgt. Wat verder in dit artikel staat: ‘het burgerlijk en militair strafrecht’ is dus wel goed.

Op verschillende plaatsen is de punctuatie niet juist. Ik noem art. 169: ‘De wet kan bepalen dat aan de berechting van door haar aan te wijzen gedingen als in artikel 167 bedoeld mede wordt deelgenomen door met to de rechterlijke macht behorende personen.’

Achter bedoeld is duidelijk een pauze. Hier behoort een komma te staan.

De opeenvolging van twee voorzetsels dient ook vermeden te worden. Juister zou zijn: door personen, tot de rechterlijke macht behorende.

In art. 177 staat: ‘Van een voorgevallen vacature wordt door de Hoge Raad aan de Tweede Kamer der Staten-Generaal kennis gegeven’.

Ik vraag me af, of een vacature kan voorvallen. Ik vermoed dat ‘voorkomende vacature’ juister zou zijn. Art. 178 luidt: ‘De leden der Staten-Generaal’ (...enz.) ‘staan wegens ambtsmisdrijven in die betrekkingen gepleegd, ook na hun aftreding, terecht voor de Hoge Raad ter vervolging hetzij van 's Konings wege, hetzij vanwege de Tweede Kamer’.

De context maakt weer duidelijk wat bedoeld is, maar veel juister en helderder zou zijn: De leden der Staten-Generaal (...enz.) staan ook na hun aftreding wegens ambtsmisdrijven in die betrekkingen gepleegd, terecht voor de Hoge Raad.

De punctuatie laat, zoals op vele andere plaatsen in de Grondwet, ook hier te wensen over. Tussen ‘vervolging’ en ‘hetzij’ behoort een komma te staan.

Voor art. 183 geldt dezelfde opmerking als voor art. 164: ‘De belijders der onderscheidene godsdiensten genieten allen dezelfde burgerlijke en burgerschapsrechten’. Dit moet zijn burgerlijke rechten en burgerschapsrechten.

In art. 188² vinden we: ‘Deze bepaling is ook toepasselijk op heffingen voor het gebruik van Rijkswerken en -inrichtingen’. Ik heb nog nooit een afbrekingsteken van deze aard aan het begin van een woord zien staan. Ik kan me ook niet voorstellen dat dit juist is.

In art. V en VI van de Additionele Artikelen vinden we acht en dertig, zeven en dertig, een en twintigste, Dinsdag, September, alle vijf spelfouten volgens de officiële spelling.

Over de ontbrekende komma's zal ik verder niet spreken, maar het zijn er heel wat.

Voordat ik de Grondwet begon te bestuderen, had ik de illusie dat ik er geen fout in zou aantreffen. Dit is me echter zeer tegengevallen. Ik begrijp niet dat men zulk een gewichtig staatsstuk niet nauwkeuriger corrigeert.

Dr. F.C. Dominicus