Onze Taal. Jaargang 33

[p. 43]

[Nummer 11]

Niet zo somber

In het vorige nummer van O.T. stond een beschouwing over het Nederlands van onze middelbare scholieren. De schrijfster ervan is zelf lerares en voor haar deskundigheid en ervaring - ik neem aan dat ze al vele jaren les heeft gegeven - moet ik natuurlijk mijn hoofd buigen: ik heb zelf wel de middelbare school gevolgd (vijfentwintig jaar geleden) maar nooit les gegeven, ik zou dat ook niet kunnen. Les geven in het gebruik van je moedertaal lijkt mij heel, heel moeilijk. Als ik zelf ooit zou moeten kiezen, zou ik liever les geven in bijvoorbeeld wiskunde, want in dat vak kun je - dat vermoed ik althans - eerder de bokken van de schapen scheiden.

Voor het bedoelde stuk van de lerares heb ik veel waardering, maar het lijkt mij te somber. Ik zou het graag voor de leerlingen willen opnemen. Zelf heb ik drie kinderen op de middelbare school: ze behoren tot de gewone, goede middenmaat. Kinderen tussen de twaalf en de zeventien jaar verkeren niet alleen lichamelijk, maar vooral geestelijk in een stormachtige groeiperiode. Gun ze toch de zwarte truien en het gedweep met de beatles, ze hoeven toch nog geen volwassenen te zijn! Ze hoeven ook nog geen Nederlands te spreken en te schrijven dat lijkt op het proza van Potgieter. Mij dunkt dat de lerares veel te vroeg de vruchten van haar onderwijs wil plukken. Taalvaardigheid leer je toch niet zoals je de honderden woordjes Engels, Duits enz. erin moet stampen; het kweken van taalvaardigheid is - dacht ik - een langzaam proces. Niemand mag van zestien-, zeventienjarigen verwachten dat ze zich uitdrukken als met staatsprijzen bekroonde essayisten. Laten ze zich juist in die jaren (onder leiding van een goede leraar) toch een weg zoeken in de uitdrukkingsmogelijkheden! Natuurlijk praten en schrijven ze nogal eens na - en dan soms verkeerd - wat ze van volwassenen horen en lezen: ze willen gewichtig doen en dat loodzware referendarissen-Nederlands past hun nu eenmaal (nog) niet.

Ik wil er niet voor pleiten dat de leraren alles maar goed vinden. Natuurlijk niet. Ze moeten streng zijn: veel doorstrepen, opnieuw laten maken, en vooral: wegen ter verbetering aangeven. Aan dat laatste ontbreekt wel eens iets (dacht ik, ik wil heel voorzichtig zijn, want onderwijs is mijn vak niet). Kinderen krijgen op: thuis een opstel maken over een of ander onderwerp. Ze doen het (meestal met tegenzin). Ze leveren het in. Krijgen een 5 of een 6 - of een 6. Soms een 7... De leraar levert kritiek in de les: dit is niet goed, dat is niet goed. Afgelopen. Twee maanden later: kinderen krijgen op: thuis een opstel maken over enz. (zie boven).

Uiteraard zal een leraar zeggen: dan moeten de leerlingen maar veel lezen, alleen door lezen krijg je taalvaardigheid. Mijn antwoord: niet alle kinderen van die leeftijd hebben veel zin in lezen. Oudere literatuur vinden ze nogal eens te ‘zijig’ of te ‘flauw’ en nieuwere literatuur...? Ieder kind gaat - en dat is maar goed ook - zijn eigen weg: hij leest toch wat hij wil. Dat hebben wij vroeger ook gedaan. Maar moeten wij als ouders aan onze 12-17-jarige kinderen nu met opzet romans in handen geven die onverbloemd allerlei sexuele problematiek behandelen? Ik weet het niet. Prikkeling kan heilzaam zijn en het is een voordeel dat de opvoeding in deze zaken niet meer zo versluierend en half-huichelachtig is als dat vroeger soms het geval was. Maar aan de andere kant: moet ik het veertienjarige meisje dat het stadium van de bakvissen-verhaaltjes voorbij is, een boek in handen geven dat rauw alle narigheid tussen de geslachten voorschotelt? Ik weet het niet. Als je goed Nederlands wil schrijven, moet je veel lezen... Maar dacht u dat onze kinderen

[p. 44]

voor hun plezier Vondel en Poot, Boutens en Achterberg gaan lezen?

Daarbij komt nog dat ze met bergen huiswerk (een cliché, maar een goed cliché) thuiskomen. Voor de meeste leerlingen van h.b.s. of gymnasium is de school gewoon een ‘full-time job’, zelfs ‘fuller’ dan van menig volwassene die 's avonds na half zes zijn krantje kan pakken. Waar halen ze de tijd vandaan om veel te lezen? Ze moeten ook tijd hebben om achter een bal aan te rennen, te hockeyen, te voetballen, plaatjes te draaien, te dansen en allerlei andere onnozele dingen te doen die volwassenen net zo goed op hun tijd doen. Een braaf kind komt na een lange schooldag om een uur of vier thuis; het begint braaf met huiswerk; met de onderbreking van het avondeten is het om een uur of zeven, acht klaar. Dacht u dat het na al die Latijnse stamtijden, Griekse mi-verba, algebrasommen, proefwerk hier, proefwerk daar, nog werkelijk zin zou hebben om zich dan te verdiepen in de sonnetten van Perk? De beatles worden opgezet en de rolling stones... welke wreedaard zou ze de grammofoonplaatjes willen weggrissen en ze Het Land van Rembrandt in de hand willen stoppen?

Ik ben niet zo somber. Ik geloof dat het een goed ding is dat heel veel meer kinderen dan vroeger kennis maken met de ontwikkeling die de middelbare school ons moet bijbrengen. Dat ze - zoals veel gezegd wordt - ‘van huis niets meebrengen’, vind ik geen ramp. Integendeel, des te meer kan de school geven, en des te meer bewondering heb ik voor die leerlingen die ondanks dat gebrek aan achtergrond (wiens schuld is dat overigens?) de hoogte in komen. En dat geldt ook voor hun Nederlands.

Wat hebben wij zelf voor onzin en stuntelige taal geschreven toen we op school gingen? Gelukkig zijn onze opstellen tot stof vergaan... Op school leer je Nederlands en laten we hopen goed. Later pas leer je het gebruiken, want dan is het ineens bittere ernst; dan is het niet meer de vijf die net zo goed een zes min had kunnen zijn, dan is het schade en schande. Maar daaruit komt gelukkig de wijsheid voort.

T.F.