Onze Taal. Jaargang 33

Nog meer zoete broodjes

In aansluiting op het artikel over ‘Genoeg zoete broodjes’ hierbij nog een reeks termen en uitdrukkingen uit de omgangstaal, die hun oorsprong vinden in de taal van de techniek. Opmerkelijk is, dat we ons lang niet altijd ervan bewust zijn, dat we een technische term of uitdrukking gebruiken. Het technische denken heeft ons een nieuwe zienswijze gegeven op allerlei verschijnselen buiten de techniek. Zo hanteren we bij de

[p. 12]

beschrijving van vele maatschappelijke en organisatorische verschijnselen de woorden horizontaal en verticaal. We spreken van verticale migratie om aan te duiden dat individuen of groepen zich op de maatschappelijke ladder (ook een beeldspraak) naar boven verplaatsen. Aan dit taalgebruik ligt ten grondslag een schematiserende, technische benadering van het verschijnsel. We zijn ons er waarschijnlijk evenmin altijd van bewust, dat in-, uit- of overschakelen technische termen zijn. Zij schijnen inderdaad uit te drukken wat we ervaren of van plan zijn; we hebben een door de techniek ontwikkelde visie verworven op niet-technische zaken of handelingen. Wanneer we een probleem in de ijskast zetten gebruiken we een beeld; we spelen met de taal en met de inhoud van de woorden. Dit is niet (meer) het geval wanneer we denken of spreken over spanningen en zeker niet wanneer we het hebben over het bestuursapparaat, over mensenmateriaal, over scherp stellen, over druk (onder druk zetten), over koppelen (dit voorstel werd gekoppeld aan de motie...).

In hoeverre zijn we ons ervan bewust dat we aan de techniek ontleende terminologie gebruiken, wanneer we de volgende mededeling formuleren: ‘Door de voogdijraad in te schakelen kon de jongen die dreigde te ontsporen op een stoomcursus geplaatst worden. Er waren aanvankelijk nogal wat weerstanden te overwinnen, maar juist het gestroomlijnde programma bewerkte, dat hij in verrassend korte tijd op volle toeren meedraaide. Hij kreeg nauwelijks kans zijn ingeslepen gewoonten te volgen. Al slaagt dit experiment niet, in ieder geval zal hij sociaal wat worden bijgeslepen. Hij zal nieuwe kansen ontdekken om zijn energie te ontladen.’

Wanneer men probeert van tijd tot tijd de omgangstaal door te lichten, dan bespeurt men een gestage doorstroming van termen uit de wereld van de techniek. Niet altijd zijn het gepolijste woordvormen, maar zij voorkomen, dat we met onze beeldspraak in dezelfde groef blijven lopen. Het heeft zin deze inventarisatie op volle kracht door te zetten.

J.B.