Onze Taal. Jaargang 33

Dat mag niet

Wij hebben het in een vorig nummer gehad over een onlangs krantenbericht. Dat mag niet. De kwestie is heel eenvoudig: onlangs is een bijwoord; zo staat het trouwens ook in alle woordenboeken en daaraan hebben ook wij - vooral wij - ons te houden.

Nu, we geven het eerlijk toe: we hebben het maar eens geprobeerd. Van recent wilden we af, onlangs verschenen vonden we te lang. Het Afrikaans heeft ons geinspireerd: in die taal komt onlangs wèl als bijvoeglijk naamwoord voor.

Het is eigenlijk jammer dat het niet mag. Onlangs past - naar ons gevoel - goed als bijvoeglijk naamwoord. Woorden als vergeefs, dagelijks, zijdelings, zijwaarts, rechts, onverhoeds en achterbaks zijn ook van oorsprong bijwoorden, maar er zal nu toch wel niemand zijn die bezwaar maakt tegen: een vergeefse strijd, een zijdelings antwoord, een zijwaartse beweging. En zou terloops ook niet van huis uit een bijwoord geweest zijn? Toch dunkt ons een terloopse opmerking goed Nederlands te zijn. Hetzelfde geldt van onverwachts en dwars.

De uitgang -s maakt de overgang naar het bijvoeglijke woord zo verleidelijk! Deze -s kent u in woorden als zondags, boers, kinds, groots, goedgeefs. De oorsprong daarvan is anders dan die in onlangs. Wie de oude spelling (vóór Marchant) nog kent, weet dat bijvoeglijke woorden als zondags een sch moesten hebben. De s van onlangs e.d. is van afkomst een tweede-naamvalsuitgang; de uitgang vindt u ook in bijvoorbeeld: slechts, reeds, elders, ergens, immers, slechts, dikwijls. (Denk ook aan het als vulgair beschouwde veels te groot...) Welnu, de s heeft ons verleid. Nu kunt u ons verwijten dat wij waarschijnlijk ook gaan goedvinden: een elderse gebeurtenis, een ergense rivier. Wees niet bang, zóver gaan we niet. Wel moeten we u heel eerlijk bekennen dat we liever over het dikwijlse gebruik zouden spreken dan over het frequente gebruik. Maar... dat mag niet. Heel dit praatje helpt ons niet: het onlangse bericht was fout. We redden het niet, niet met een opmerking dat we zelf onze taal mogen maken, zelfs niet met de vaststelling dat in de zeventiende eeuw een onlangse opmerking wèl mocht...