Onze Taal. Jaargang 32

Geologie van de maan

Men wijst ons op de vreemde combinatie geologie van de maan. Geologie, afgeleid van het Griekse woord ge = aarde, betekent ‘aardkunde’ en zou dus niet passen bij een object dat niet de aarde is. Formeel is dit bezwaar juist, maar de taal laat ons genoeg vrijheid, temeer daar in dit geval van kans op verwarring geen sprake kan zijn. Een ‘kerkhof’ behoeft toch ook niet meer een ‘hof bij de kerk’ te zijn, maar mag gebruikt worden voor iedere begraafplaats. Namen ontstaan op grond van gelijkenis; de woorden handhaven zich, terwijl de zaken veranderen. Woorden als selenologie (geologie van de maan) en areologie of marsologie (geologie van Mars) lijken ons onpraktisch en gekunsteld. Hetzelfde geldt voor de combinatie met -grafie: selenografie en areografie kunnen beter zijn: geografie van de maan, geografie van Mars.

De ruimteterminologie is wel wat minder opwindend dan de ruimtevaart zelve, maar zij is toch de moeite waard om op z'n minst bekeken te worden. Laten we er blij om zijn dat het woord ruimte indertijd ‘vanzelf’ in de ruimteterminologie is gekomen, want dankzij dit woord kunnen we samenstellingen maken. Van Dale kent al: ruimtepak, ruimteraket, ruimtestation, ruimtevaart. De terminologie is grotendeels Amerikaans of Grieks-Latijns. Er zijn voorvoegsels als aëro- (al bekend in o.a. aërostatica, aërodynamica): aërobiologie, aëronomie; astro- in astronaut, astrodynamica. De beroemde woordjes cis (aan deze kant van) en trans (aan

[p. 61]

de andere kant van) vinden we in cislunair en translunair (aan deze en aan de andere kant van de maan). Moeilijk vertaalbaar zijn Amerikaanse woorden als black out (het wegvallen van radioverbinding; een tijdelijk gezichtsverlies of bewusteloosheid) break off phenomenon (een toestand van volslagen psychische verlatenheid van de ruimtevaarder; zoiets als heimwee naar de aarde: aardwee?) garbage (eigenlijk: afval, vuilnis d.w.z. materiaal dat van een raket is afgegaan en in de ruimte zweeft). Er zijn populaire woorden als lox = liquid oxygen, afkortingen als dovap, shoran (vgl. radar). Raketmakers kennen een woord als to debug (ontluizen!) = het herstellen van elektronische apparatuur.

Wat moet men met een plastische term als eyeballs in; eyeballs out? Daaronder verstaat men de lichamelijke gewaarwording van iemand die de ruimte in wordt geschoten en daarna weer daalt. Denk aan het tekenende woordje pip of blip (een signaal van een elektronisch instrument). Dan zijn er woorden voor voorwerpen als boostglide vehicle - ruimtezweefvliegtuig, deep space net - ruimtenet, heat shield - hittescherm, impact area-inslaggebied. Een mooi woord is ook angel (engel!) voor een soort ‘spookecho’, een radarecho die veroorzaakt wordt door een verschijnsel dat niet zichtbaar is voor het menselijk oog.

De Commissie voor Luchtvaartterminologie is bezig met de allereerste pogingen om een goede Nederlandse ruimteterminologie te maken. Er is geen reden tot de vrees dat de wetenschappelijke Grieks-Latijnse termen ‘gezuiverd’ zullen worden. Als over tien, twintig jaar ruimtevaart een heel gewone zaak is, zullen ten minste de schoolboeken erover kunnen vertellen in een goede, geordende (en waar het nodig is) Nederlandse terminologie. Deze keer zijn de woordenmakers niet te laat.