Door
‘In 1881 bezet Frankrijk Tunis; in 1883/'84 voegt het in Achter-Indië aan zijn koloniën Cochin-China en Kambodsja nog Annam en Tokin toe (waarom Engeland welhaast Opper-Birma annexeert). Mede door een tijdelijke tegenslag in Tonkin en ook in verband met de revanche-idee onttrekt Frankrijk zich aan de bemoeiingen met Egypte, dat in 1882 door Engeland wordt bezet.’
Twee heel gewone zinnen uit een heel gewoon geschiedenisboekje, gedrukt in 1936. Geschiedenisboekjes zijn altijd bekend geweest om hun ouwelijke en ouderwetse taal: zouden veel scholieren 27 jaar geleden geweten hebben dat welhaast ‘weldra’ betekent? Maar daar vlakbij staat juist iets profetisch: door niet in een bepaling van oorzaak, maar in een van reden. Allen herinneren we ons van die zinnetjes uit onze schooljaren: Door de regen (doordat het geregend heeft) is de grond kletsnat; om de kou (wegens de kou, omdat het zo koud is) blijven we thuis. In het ene geval een automatisch gevolg, in het andere een wilsbesluit van mensen, die ook tot iets anders hadden kunnen besluiten.
Door de regen moeten we thuisblijven, ja, dat klopt: we kunnen blijkbaar niet anders. Maar de laatste jaren blijft men ook zo maar, vrijwillig, thuis door de kou. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (deel III, 2de stuk, 1908-1916) kent dit gebruik niet; de achtste druk van Van Dale (1961) zegt wel dat door dient ‘om een zaak als oorzaak, middel of beweegreden aan te duiden’, maar geeft van dat laatste geen voorbeeld. Tegenwoordig heeft men de voorbeelden echter voor het opscheppen:
‘Door de publikaties rond het conflict in het bestuur heeft B. besloten (komma vergeten) door K. geen orders meer uit te laten voeren.’ (Het tweede ‘door’, dat weggelaten had kunnen worden, is een ander geval.)
‘Door kolengebrek neemt met met ingang van vandaag een van de vier ponten uit de vaart.’ (In het kopje van dit bericht was het voorzetsel goed gebruikt: ‘Hempont valt uit door kolengebrek.’)
‘Door de behoefte aan nog meer werk- en opslagruimte ging men omtrent 1604 over tot het bouwen van de grote (komma vergeten) hoog opgetrokken molens.’ (‘Gedwongen door’ zou goed zijn geweest. Let met afgrijzen op de omslachtige mode-uitdrukking ‘ging men over tot... van...’ inplaats van ‘ging men... molens bouwen’.)
‘Met het oog op’, ‘wegens’, ‘op grond van’ doen het blijkbaar niet meer.
Waartoe dit fout gebruik van ‘door’ kan leiden, toont de volgende zin. Als verzachtende omstandigheid moge dienen, dat hij afkomstig is van een schrijver die altijd uitermate stuntelig schrijft. Het gaat over manifestaties. die als pro-communistisch kunnen worden uitgelegd: ‘Het tragische in het Westelijke kamp is dat hoe meer lieden aan al deze acties gevolg geven (bedoeld is: zich bij deze acties aansluiten), des te meer zij (o mijnheer, gebruik toch nooit een “hoe + vergrotende trap”-constructie in een bijzin!) in het Kremlin de mening versterken dat het in West-Europa over grote aanhang beschikt - een aanhang die trouwens door de kracht van de Italiaanse en (lees: en de) Franse communistische partij niet onderschat moet worden.’
Kom kinderen, breng die laatste bijvoeglijke bijzin eens in de bedrijvende vorm over!
C.
Auteursrechtelijk beschermd