Onze Taal. Jaargang 32

Asi en aatsi

In een ingezonden stuk met gerechtvaardigde (‘terechte’) kritiek op overdreven uitspraak van radiosprekers vond ik tevens een aanmerking op de uitspraak si na klinker in woorden als natie, militie, revolutie: de inzender keurde alleen de uitspraak tsi goed.

Daarin staat hij niet alleen. In zijn beroemde verhandeling ‘Herverfransing’ spreekt professor Van Haeringen van ‘de onmiskenbare daling in appreciatie van -asie, -isie, -osie en -usie’ (C.B. van Haeringen, Gramarie blz. 253), en deelt mee: ‘De voorkeur voor -tsie is aan goede buitenlandse waarnemers niet ontgaan’. Wel maakt hij onderscheid tussen de vormen vendusie en negosie, die hij ‘toelaatbaar’ noemt (gelukkiger ware: ‘toegelaten’ of ‘aanvaard’), en revoluutsie, restituutsie en emootsie, waar de uitspraak zonder t ‘hoe langer hoe bezwaarlijker’ wordt.

Hoewel opgegroeid in de plaats waar prof. Van Haeringen een kwart eeuw leraar is geweest, heb ik andere ervaringen. Ik herinner me hoe het me verbaasde, toen ik als jongetje van 15 een deftige mijnheer in de trem van de repetietsies van het Residentie-orkest hoorde spreken. De uitspraak natsjonaal (toegegeven dat die wellicht niet helemaal op een lijn staat met naatsie) hoorde ik voor het eerst in mijn studententijd, en die vorm zit voor mij, - ten onrechte, maar veelzeggend - even vast geassocieerd aan de klemtoon op de eerste lettergreep, als de ts in politie aan de uitspraak plietsie. Nog sterker dan in ‘Herverfransing’ drukte prof. Van Haeringen zich kort geleden uit in een recensie (De Nieuwe Taalgids, jaargang LV, blz. 179): ‘Uitspraken als mosie, nasie, promosie kunnen ternauwernood meer als beschaafd worden aangemerkt’. (‘Meer’ houdt in,

[p. 23]

dat die vormen vroeger wel beschaafd waren; het spreekt vanzelf dat deze geleerde het woordje niet bezigt zoals men het wel doet in ‘Gewoon niet leuk meer!’ of ‘een kreet die niets menselijks meer had.’) Dat die uitspraak zonder t in een woordenboek voor Vlamingen wordt vermeld met, inderdaad niet gerechtvaardigde, verzwijging van de variant op tsi, noemt hij zelfs ‘gevaarlijk’ voor de gebruikers. Maar men zou met evenveel recht het omgekeerde zo kunnen bestempelen. Een voortreffelijk leraar, die als rechtgeaard Groninger steevast aatsi, ootsi en uutsi zei, werd door de Hollandse jeunesse dorée van zijn school nagebauwd als hij weer een ‘reepetietsi’ had opgegeven.

Blijkbaar werken hier enige tendenties tegen elkaar in. Voor zover men zich zijn voorkeur bewust is, zal men de tsi-keus wel gronden op het onbeschaafde van plaas, fies, groos en Duis, en de si-keus op de overeenstemming met het Frans. Misschien pleit voor Franse invloed op de si-uitspraak, voorzoveel nodig, dat men zelden Venesië en nooit Tisia hoort: daar ontbreekt een Frans voorbeeld.

De taalpoliticus moet op zijn tellen passen: hij zal eerder geneigd zijn alleen waar te nemen wat hij waarnemen wil, dan de taalkundige. Toch durf ik mijn ervaringen - die zich tot de laatste tijd uitstrekken, al geeft het bovenstaande daar geen blijk van - te stellen tegenover die van de hooggeachte geleerde, en besluiten dat de uitspraken si en tsi niet kunnen worden onderscheiden als de niet-aanvaarde en de aanvaarde.

dr. C.A.Z.