Een van de.
In een boek dat handelt over zekere syntactische problemen van onze taal lees ik het volgende: ‘.... het zogenaamde eenheidsaccent, dat van de samenstellingen één van de belangrijkste uiterlijke kenmerken is’. Men zou willen weten, of met dit ‘één van de’ bedoeld is: niet meer dan één. Zou men deze klemtoon veronderstellen, dan betekent dit, dat de schrijver onder de belangrijkste uiterlijke kenmerken er nog weer één speciaal wenst te signaleren. Ik houd het erop, dat dit niet de bedoeling is geweest. Het doet ook niet veel ter zake, want het voorbeeld kan met tientallen andere ontwijfelachtige worden vermeerderd. Daarin vindt toepassing de ‘regel’, dat accenttekens kunnen gebruikt worden met onderscheidende, niet klem-aanwijzende functie. Wij kennen dit bij een bepaalde gebruikswijze van ‘voor’. Erg gelukkig kunnen we daar toch niet mee zijn, om gelijke reden als die ons hindert bij ‘één van de’, maar bij ‘voor’ is de frekwentie geringer, en de hinder dientengevolge ook. De zogezegde regel wil, dat in de combinatie ‘een van de’ ‘één’ wordt geschreven, omdat ‘een’ daar geen lidwoord is, dus ter onderscheiding van dat lidwoord. Die onderscheiding is overbodig. Erger, ze is schadelijk, en de vraag dringt zich op: wanneer zullen we er eens mee ophouden? Ze is schadelijk, omdat wij aldus handelend een andere onderscheidingsmogelijkheid prijsgeven, die geenszins overbodig is. Het is integendeel biezonder nuttig, met accenttekens te kunnen aangeven, dat men het beklemtoonde telwoord bedoelt: ‘één, en niet meer’. Daar moeten we die tekens voor reserveren. Wat men met de eerstbedoelde onderscheiding in feite bereikt, is veeleer verwarring.
Welke spraakkunstige naam iemand wil geven aan het onbeklemtoonde ‘een’ in ‘een van de’ is thans niet onze zorg. Alleen zij erop gewezen, dat in dit geval de onstentenis van klemtoon nooit leidt tot vertoonlozing, zoals bij het lidwoord. Naar deze zijde bestaat in de praktijk geen gevaar voor ontsporing. Daarentegen belemmert het gelaakte misbruik het vlotte begrijpen. Doorlopend ook verleidt het voorlezers van teksten tot onjuiste reproduktie.
Daarom: laat ons ermee ophouden.
L.C.M.
Auteursrechtelijk beschermd