Onze Taal. Jaargang 31

Woorden en dingen

Men krijgt soms de indruk dat taalzuiveraars binnen de kring der technische vakken ter vervanging van buitenlandse technische woorden naar woorden zoeken, die een definitie belichamen. Maar een woord is in de eerste plaats een symbool en beklijft in onze geest door traditie of door het beeldend vermogen. Welnu, ‘beeldbuis’ is beeldender dan de definitie of omschrijving ‘weergeefbuis’. Hadden de deskundigen niet kunnen zien aankomen, dat dit laatste woord een doodgeboren kindje zou blijken? Ik weet echt niet wat een symmetreertransformator is, maar voel aan mijn klomp, dat het Engelse bazooka een beeldend woord moet zijn, een geestige vondst, die voortkomt uit de waarneming van de gelijkenis met het gelijknamige oorlogstuig. Zo ken ik een filmoperateur, die een omvangrijke projectielantaarn steevast aanduidt als ‘het kanon’. Waarom heeft men niet de moed gehad om in plaats van beeldmengpaneel en geluidmengpaneel - weer van die ‘omschrijvingen’! - een eenvoudig en niet zo opgeschroefd wetenschappelijk klinkend woord te kiezen voor videomixer en audiomixer? Bestaan er praktisch-technische bezwaren tegen ‘beeldmenger’ en ‘geluidmenger’? Als men wil aanduiden, dat men het paneel zelf bedoelt, bestaat toch altijd de mogelijkheid om te zeggen het paneel van de geluidmenger resp. van de beeldmenger? Of speelt mijn tekort aan kennis van deze bijzondere techniek mij parten? De bij natuurwetenschappelijk onderlegden vaak waar te nemen neiging woorden als definities te beschouwen ben ik onlangs ook in de papierbranche tegengekomen. Daar komt de aanduiding van het gewicht per vierkante meter nogal eens voor. Deze grootheid noemen sommigen vierkantemetergewicht en anderen gramgewicht. Wat zeggen nu deskundigen?... Gramgewicht is onzin, want het gewicht van een gram van het papier is altijd één! Omdat ik een zeker verband zie met de genoemde taalmoeilijkheden in de televisiewereld, ben ik erover gaan nadenken met het volgende resultaat. Als definitie is vierkantemetergewicht even onvolledig als gramgewicht. Het ene woord leert ons niet, dat het om aanduiding in grammen gaat en het andere laat ons in het ongewisse over de als eenheid gekozen oppervlaktemaat. Als men - uitgaande van de vergissing dat een woord een definitie moet inhouden - iets op ‘gramgewicht’ tegen heeft, kan men evengoed zeggen, dat het andere woord aanleiding geeft tot de domme veronderstelling dat een vierkante meter, een maat dus, een gewicht heeft. Het gewicht van een hoeveelheid geleverd, geproduceerd, in- of uitgevoerd papier wordt in de handel en in de statistiek aangeduid in kilogrammen of in tonnen. Als men het over grammen heeft begrijpt iedere vakgenoot dat het gewicht per vierkante meter is bedoeld. Mijn slotsom is, dat beide woorden even goed zijn, maar dat het kortste de voorkeur verdient. Is u het daarmee eens?

Genormaliseerd is weliswaar het woord ‘basisgewicht’ in de zin van ‘gramgewicht’, maar dat zal door de praktijk van de handel, die duidelijkheid vereist, stellig niet worden aanvaard. ‘Basisgewicht’ is nl. reeds ingeburgerd voor ‘gramgewicht van het grondpapier’ b.v. van een soort, waarop een kunststoflaag is aangebracht!

Een hiermee vergelijkbare kwestie is in Onze Taal aan de orde gesteld: hoe vertaalt men het woord ‘yield’, belangrijk voor de handel in verpakkingsmaterialen? Het verdient volgens mij aanbeveling inderdaad maar moedig te beginnen met te zeggen en te schrijven: ‘Het soortelijk oppervlak van dit cellofaan is 30 m²/kg’. Na verloop van tijd gaat men dan wellicht over op: ‘Het soortelijk oppervlak is 30’. Wegens de aansluiting bij de algemeen bekende term ‘soortelijk gewicht’ geef ik aan ‘soortelijk oppervlak’ de voorkeur boven twee andere mogelijkheden, die zijn uitgedacht aan de hand van de gramgewichtoverpeinzing: kilo-oppervlak en vierkantemeteroppervlak. Logische bezwaren gevoel ik tegen geen van beide. Als men de voorkeur aan een van deze twee woorden zou geven zou dat dunkt me moeten wezen, omdat een van de metrische eenheden erin vermeld wordt. Vergelijk de in de papierhandel gebruikelijke synoniemen gramgewicht en vierkantemetergewicht. In dat geval zou ik voor kilo-oppervlak gevoelen, want dat is het kernachtigst.

Van A.