De geschiedenis van ontheemde
Wat het woord ontheemde betreft, is het volgende misschien van belang. In 1944 tijdens mijn werkzaamheid als consul-generaal in Italië was ik tevens gedetacheerd bij de Displaced Persons Subcommission van de Allied Control Commission, een geallieerde militaire organisatie, die in het bevrijde deel van Italië was belast met het gezag over en de zorg voor de burgerbevolking.
De Amerikanen hadden kort tevoren de term ‘displaced persons’ gesmeed. Destijds (begin 1944) werd die term vrijwel uitsluitend gebezigd in het geallieerde theater van de Middellandse Zee; elders was dit neologisme nog nauwelijks doorgedrongen. Het was overigens een weinig gelukkige uitdrukking, die slecht vertaalbaar was in het Frans en het Italiaans. Bovendien ging men in het Engels aldra spreken van ‘displeased persons’.
Het irriteerde mij in de Nederlandse ambtelijke briefwisseling steeds weer de Engelse term te moeten bezigen, totdat ik een naar mijn gevoelen goed Nederlands equivalent vond in ontheemde. Ik ben dit woord eenvoudig gaan gebruiken in mijn brieven en rapporten aan Londen, zonder een nadere verklaring eraan toe te voegen, het tussen aanhalingstekens te plaatsen, een voorstel te doen of een afspraak te maken. Dit leek ook niet nodig, wijl (1) mijn woord voor zichzelf sprak, (2) het hooguit een jaar jonger was dan het Engelse equivalent, dat nog slechts een zeer beperkt burgerrecht had verkregen, en (3) men toentertijd in Londen bezig was met dringender problemen dan de verrijking van de taal.
De betrokken ministeries in Londen nu hebben het op die wijze gelanceerde nieuwe woord - bewust of onbewust - overgenomen, wellicht bij ontstentenis van een beter. Bij haar terugkeer naar het in 1945 bevrijde vaderland heeft de regering met haar paperassen mijn schepping in Nederland in de eigenlijke zin van het woord ‘ingevoerd’. Uit de ambtelijke stukken is het in de pers gekomen, die op haar beurt het goede werk heeft voortgezet.
D.G.E. Middelburg, Warschau
Auteursrechtelijk beschermd