Onze Taal. Jaargang 29

Taalpolitiek

Het woord taalpolitiek is tot nu toe in ons blad waarschijnlijk maar heel weinig gebruikt. Een zekere huivering om het zo sterk met gevoelswaarde belaste woord ‘politiek’ in verbinding te brengen met ‘taal’ heeft ons weerhouden van de samenstelling taal + politiek. Dat neemt niet weg dat we nu al vele jaren lang aan taalpolitiek ‘doen’.

We hebben het woord gevonden in een belangrijke redevoering die Dr. C.A. Zaalberg in september 1960 heeft gehouden bij de opening van het studiejaar van de Haagse School voor Taal- en Letterkunde. De rede is getiteld ‘de taalleraar als taalpoliticus’. De inleider omschrijft het begrip als ‘beleid met betrekking tot de taal’. Taalpolitiek voert ook een regering ‘die het gebruik van een bepaalde taal op de scholen of in officiële publikaties niet toestaat, of wel het besluit neemt om een streektaal te doen onderwijzen naast of met uitsluiting van de landgemene taal, of wel zekere wijzigingen in de taal bevordert’.

Zaalberg ziet de taak van de taalleraar als taalpoliticus als volgt. ‘De leerlingen moeten de moedertaal mondeling en schriftelijk leren beheersen; ze moeten uit de vreemde talen zo zuiver leren vertalen dat ze niet in de verleiding komen om onnodige barbarismen in mond of pen te nemen. Ze moeten van de plaats van het Nederlands in de wereld en in onze volksgemeenschap voldoende op de hoogte zijn om zich op een taalpolitiek verantwoorde wijze te gedragen en van kwesties als taal en dialekt, spreken en schrijven, taalverandering en purisme zoveel weten dat ze geen onjuiste ideeën daarover koesteren of verbreiden.’

De inleider verdedigt, wat hij noemt: de wet van de kleinst mogelijke taalveranderingen. De natuurlijke houding van de taalleraar is immers conservatief waar het de moedertaal betreft: hij brengt de kinderen de taal bij van het verleden en van zijn eigen generatie en staat vreemd tegenover de veranderingen die het jonge geslacht in de taal aanbrengt.

[p. 43]

Met een aantal boeiende voorbeelden illustreert Zaalberg zijn inleiding. Welhaast (= weldra) wordt nu gebruikt in de betekenis van bijna; een woord als leuk werd vroeger nog als onbeschaafd beschouwd; zal het met mieters dezelfde kant opgaan? Anglicismen als recentelijk (recently), tiara (waar wij ‘diadeem’ bezigen), climax (hoogtepunt), formule (waar wij ‘recept’ bedoelen), pathetisch (pathetic = aandoenlijk), gedood worden (to be killed = om het leven komen) vinden in zijn ogen geen genade. Evenmin germanismen als beëindigen, aantrekken (= aanwerven), overzien (over het hoofd zien), middels (= door middel van). De moderne taalwetenschap geeft niet zo graag strikte normen voor het gebruik van een levende taal. Een taal verandert (gelukkig!) nu eenmaal en men zou volstrekt blind en doof zijn als men dit feit niet wilde erkennen. Toch vraagt de gebruiker om normen. Hij is er niet mee geholpen als - gelijk men dat wel zo zegt - ‘alles maar mag’. Het doet ons daarom deugd dat een modern onderzoeker als Zaalberg erkent dat uit ‘taalhygiënische overwegingen’ waakzaamheid betracht moet worden tegenover allerlei nieuwe vormingen en barbarismen.

Dat men bij het bepalen van normen met veel beleid te werk moet gaan en zich soms erbij neer moet leggen dat ook een andere, zelfs ‘tegengestelde’ norm verdedigbaar is, hebben wij meer dan eens uiteengezet. Een aardig voorbeeld van ‘tegengestelde’ normen geeft Zaalberg met het beruchte woord schijnbaar. In vele taalboekjes wordt schijnbaar in de betekenis van blijkbaar afgekeurd. Anderen hebben het woord in bescherming genomen; immers, zoals ‘blijkbaar’ betekent ‘het blijkt dat’, mag ‘schijnbaar’ betekenen ‘het schijnt dat’. Prof. C. van Haeringen gaf daarvan het voorbeeld: het straatoppervlak is een beetje vochtig, het heeft dus schijnbaar geregend (= het schijnt dat). Het gewraakte woord zou dus een wat geringer zekerheid aangeven dan ‘blijkbaar’. Van groot belang is ook de klemtoon die aan het woord wordt gegeven. Het zou ons hier te ver voeren als wij de argumenten pro en contra zouden behandelen. Wij hebben Zaalbergs voorbeeld alleen aangehaald om te tonen hoe men over de kwestie ‘goed Nederlands of niet’ van mening kan verschillen. De inleider kiest partij tegen ‘schijnbaar’ in de betekenis van ‘blijkbaar’ en hij adviseert de mannen van de stijlboekjes dit woord ‘niet van zijn verbodsbordje te bevrijden’. Wij zullen het bordje laten staan.