Straatnamen
(Wh.) Ik kan het niet eens zijn met de mening van de redactie over de Gladioolstraat (O.T. dec. 1959, 57). Ik neem aan dat iedereen in G. Gladiolestraat zegt, ten minste indien G. niet ten noorden van Zwolle ligt, want daar zal het wel Gladioolnstraat zijn. Maar dat kan niet komen door de klemtoonspreiding. Het is niet waar dat ‘straat’ steeds de klemtoon heeft. Het heeft de hoofdklemtoon m.i. zelfs nooit. In tegenstelling met ‘-plein’ en misschien ‘-weg’ en ‘-laan’, eisen de straatdelen van de straatnamen de hoofdklemtoon nooit voor zich op. Ik hoor spreken van het ‘Rembrandtplein’ en het ‘Rembrandtplein’, van de ‘Nassaulaan’ en soms van de ‘Nassaulaan’, van de ‘Hofweg’ en een doodenkele maal van de ‘Hofweg’, maar nooit van de ‘Parkstraat’, de ‘Kalverstraat’, de Gladiole(n)straat’ of de ‘Madeliefjesstraat’ (wel van straatmadeliefjes). Daartegenover (maar dat is een enigszins andere zaak) spreekt men van: ‘Vlissingse straat’, maar als het (juister) ‘Vlissingenstraat’ zou zijn, dan zou Vlis weer de hoofdklemtoon krijgen. Ik meen, behalve op een getuigenbewijs van de zijde van alle O.T.-lezers, ook nog een beroep te mogen doen op een etymologisch bewijs. In vele plaatsen is een Langstraat, in andere weer een Langestraat. Hoogstwaarschijnlijk is ‘Langestraat’ de oorspronkelijke vorm, een aaneenschrijving van ‘lange straat’. Toch is die -e- in vele woorden gevallen voor de verkortingsdrang. Ondanks het feit dat ‘lang’ en ‘straat’ naar het oordeel van de redactie op
zijn minst om de klemtoon hebben moeten vechten. Een gevecht waarin van stonde aan ‘lang’ overmacht had.
Ikzelf woon in een ‘Weissenbruchstraat’, wat mij veel inkt en tijd kost bij mijn correspondentie - hoe gaarne had ik aan de Hofweg willen wonen, maar daar was geen huis (voor mij). Nu hoor ik bijna - (en zeg zonder bijna) altijd ‘Weissenbruchstraat’, ik hoor wel eens ‘Weissenbruchstraat’, maar nooit ‘Weissenbruchstraat’. In tegenstelling tot ‘Westbroekpark’, dat ik op drieërlei wijze hoor beklemtonen. Persoonlijk - maar dat is een gok - denk ik eerder aan de wat moeilijke klankcombinatie lstr. Zou die niet verantwoordelijk zijn voor die ‘stomme’ e van ‘Gladiolestraat’? Bij ‘Hyacintstraat’ is het voor velen minder tongbrekerig en wie het wèl moeilijk valt, wel die redt zich met ‘Hyacintestraat’. Nooit gehoord? Ik wel.
Is het waar - ik zinspeelde hierop met het bovengebezigde ‘juister’ - dat ‘Apeldoornsestraat’ betekent: de straat die naar Apeldoorn voert (althans een bescheiden eindje in die richting) en dat ‘Apeldoornstraat’ alleen maar een domweg naar dit grote Veluwedorp genoemde straat is? Dan heten een heleboel Haagse straten verkeerd, b.v. het lelijke Blaricumseplein (hoe lelijk dat plein is, weet ik niet, ik bedoel slechts de naam). Maar ik meen dat men tegenwoordig met deze ‘wet’ bij een nieuwe straatnaam rekening houdt, bij ons in Den Haag! B.v. het Monnikendamplein (zie oude nummers van Onze Taal) dat heel mooi is.
Wil de redactie mij vertellen wat ik blijk niet te weten, zowel voor de gevallen dat ik weet dat ik het niet weet als voor die waarin ik zelfs blijk geef niet te weten dat ik het niet weet.
Nog even een klemtoonkwestie. Een van mijn beste vijanden (hij is namelijk hoger in rang dan ik bij onze ambtelijke dienst) heet Hoogeveen. Hij stelt zich voor als Hoogeveen, maar als ik hem op de gang tegenkom zeg ik overduidelijk: dag, meneer Hoogeveen! Men kent zijn aardrijkskunde of men kent ze(!) niet. Maar daar wordt de heer H. al maar vijandiger van. Hoe zit dat toch? Mijn vriend (collega) Van 's-Gravesande klemtoont weer aardrijkskundig. Of komt dat van de Storm? Hij zal het wel goed doen, want hij zegt zande en niet sande. Nu ik toch bezig ben af te dwalen: naar ik meen werd de bekende kerkhistoricus Prof. Van Acquoy altijd Akk(oe)wa genoemd. Was dat mooidoenerij? Ik geloof dat hij te Leiden woonde en niet in Den Haag! Hoe men er in Acquoy (bij Leerdam) over denkt is nauwelijks twijfelachtig. Er zijn daar in die streek meer ooien. Littoyen, Wadenoyen, Balgoy, Poederoyen. Trouwens elders ook Stamproy, Wanroy.
(Red.) Wij hebben ons inderdaad onzuiver uitgedrukt met ‘klemtoon’. ‘Straat’ heeft een volle open klank, maar geen hoofdklemtoon. Onze verklaring voor ‘Gladiolestraat’ geven we gaarne voor een betere. De kwestie van de klemtoon in eigennamen als straatnamen e.d. is niet eenvoudig. Monnikendamplein hebben we nu eens uitgesproken gehoord met de
Auteursrechtelijk beschermd