Onze Taal. Jaargang 28

[p. 29]

[Nummer 6]

Over onszelf en anderen

Wij duiden onszelf en de anderen aan met de soort woorden die we op school als persoonlijke voornaamwoorden hebben leren onderscheiden. Ze waren bij het vervelende benoemen het gemakkelijkst eruit te halen: ik-jij-hij-wij-jullie-zij. Er doen zich bij het gebruik van deze woorden niet veel lastige gevallen voor. Uit onze praktijk volgt hieronder een aantal raadgevingen.

Ik

Er bestaat een ongeschreven wet dat we nooit een brief met ik mogen beginnen. Ik meteen vooraan is te ikkerig: ik zei de gek. Waarom zouden we dat eigenlijk niet mogen? Klinkt het onbescheiden, aanmatigend, verwaten zelfs? Yo el Rey - ik de koning.. Als we spreken, durven we gerust met ik te beginnen. Mensen die aan overdreven angst voor ik lijden, moeten soms hun eerste briefzin zonderling draaien; gelukkig hebben ze onze voze maar geijkte beginner hierbij of hiermede altijd ter beschikking.

Afkeer van ik kan ons doen verstijven tot de zijdsen: er wordt mijnerzijds uw aandacht op gevestigd dat enz. Dit betekent gewoon: ik vestig er uw aandacht op. De andere zijdsen klinken even afgemeten Hollands: dezerzijds, onzerzijds.

Beslist onjuist is het te denken dat me in geschreven taal verkeerd is; me is een gelijkwaardige vorm naast mij. Mij heeft een zekere nadruk, me nooit. U kunt de proef op de som nemen door me voorop te zetten: me is gezegd gaat niet (me dunkt wel, maar dat is een vaste uitdrukking.) In heel wat verhalen en romans wordt mij geschreven, waar me zeker beter op zijn plaats zou geweest zijn. Wie zijn kinderen 's avonds wat voorleest, moet daar rekening mee houden.

Twee mooie, niet te veronachtzamen versteende vormen uit vroegere tijden zijn mijns en mijner. Wees er zuinig mee: mijns gelijken, om mijns zelfs wil, ontferm u mijner.

Jij

De Engelsman die zich op een Nederlandse spraakkunst stort, merkt tot zijn ontzetting dat you kan worden vertaald op maar liefst acht manieren: jij, je, jou, u, gij, ge, jullie en (van toen overgrootvader nog op school ging:) jelui. Wij Nederlanders zijn dus nogal gecompliceerd in onze betrekkingen met onze evennaasten. Gelukkig weet u ongetwijfeld de weg. Vijf opmerkingen:

1. Wij schrijven u met een kleine letter, tenzij we zeker weten dat de ontvanger van de brief zich daardoor diep beledigd zal voelen.

2. Wij proberen bij u de tweede persoon van het werkwoord te houden: u bent, u hebt, u kunt, ofschoon we weten dat de derde persoon niet fout is. Wat meer soberheid in de schema's, kan het Nederlands niet schaden. De fraaie briefvervoeging u zoudt (zoudt u zo vriendelijk willen zijn...) hebben we lang in ere gehouden, maar voor de aanvallen van geleerden (wie u zoudt zegt, moet ook u kwaamt schrijven) zijn we bezig te bezwijken. U zijt hebben we op eigen houtje afgeschaft.

3. Het is in u aller belang en niet uw. Daar zit een kleine redenering achter die nu niet ter zake doet. U aller is ook dichter bij de waarheid wat de klank betreft, want de w van uw wordt nooit gehoord, zelfs niet in uw jas, ook al denkt u dat.

4. De gespierde tweede-naamvalsvormen uwer en uws bewaart u voor zon- en feestdagen: wie uwer, om uws zelfs wil.

5. Het is niet waar dat nog steeds met jij een gevoelswaarde van ‘minachting, platvloerse gemeenzaamheid’ verbonden is. Naar onze mening komt het woordje jij meer in de sfeer van ‘intimiteit, vertrouwelijkheid’. U is het vormelijke. De grenzen tussen u en jij worden daardoor strakker. Taalkundig is er geen bezwaar tegen, dat kinderen hun ouders met jij aanspreken. Een germanisme is dit gebruik niet.

[p. 30]

Hij en zij en het

Over hij en zij is niet veel op te merken. Wanneer iets een hij is of een zij is, weten we allemaal sinds het spellingbesluit van 1954. Bekend is dat denkt hij dat moet worden gelezen als denkt ie dat. We schrijven zoiets niet. Multatuli en anderen hebben het geprobeerd in te voeren, maar niemand onzer zou zich zover willen verlagen.

De spellingbeelden 'm, d'r, 'r, 't hebben geen genade kunnen vinden. De ellende is dat we geen goede letter hebben voor de ‘stomme’ e. Dat afkappingstekentje of een u (um, ut, ur) ziet er maar onnozel uit. Welke typograaf zal dat probleempje eens oplossen? Laat u bij het reeds genoemde voorlezen niet verleiden tot h-è-t, evenmin tot h-u-t. Zeg ut en schrijf het.

Voor zijns en zijner zie mijns en mijner.

Wij

Op het onpersoonlijke, laffe wij en we (zelf gebruiken we het ook!) is al veel afgegeven. Het zou het zouteloze majesteitsmeervoud van de derderangs dorpsjournalistiek zijn. We moeten toegeven dat wij op deze manier inderdaad (uit angst voor ik?) wordt misbruikt, maar van de andere kant moet men ook in wij en vooral in we een middel zien om een gemeenschappelijke of een algemene mening te verkondigen. Zodra een artikel van de naam van de schrijver voorzien zal worden, zal dit we moeten wijken voor ik, tenzij de schrijver werkelijk optreedt als vertegenwoordiger van een groep.

Over onzer geen nieuws. De oude vete tussen ons inziens en onzes inziens is ten gunste van de tweede beslist, maar deze kwestie doet hier niet ter zake.

Jullie

Een van onze aardigste, hartelijkste voornaamwoorden is jullie. (De broedsels hullie, zullie, wullie krijgen geen kans meer in het algemeen beschaafd.) De historische achtergrond met gij-lieden is bekend. Het woord moet in de laatste kwart eeuw een geweldige carrière hebben gemaakt want in het WNT van 1926 staat bij jullie nog aangetekend: ‘dagelijksche, zeer gemeenzame omgangstaal’.

Het is ons al meermalen opgevallen dat Vlamingen het woord jullie niet op één lijn plaatsen met jij. Zij spreken iemand correct aan met u en kunnen dan plotseling overgaan tot bijv. ‘Bij jullie in Nederland enz.’ De Nederlander voelt in dit gebruik iets vertrouwelijks dat de Vlaming echter niet bedoelt.

In de grammatica's staan bij jullie twee werkwoordsvormen opgegeven: jullie loopt en jullie lopen. Historisch is dat volkomen juist, maar naar onze mening is deze ‘keuze’ louter theorie. In de beschaafde omgangstaal kent men vrijwel alleen jullie lopen. Wij bevelen deze vorm met klem aan. Of bent en blijft u gewend aan de volgende vormen: zul jullie komen - jullie had gedaan - jullie kwam - jullie moogt - werk jullie - ben jullie - jullie woont?

Tenslotte nog dit: je (niet jij) is eveneens een goed Nederlands voornaamwoord voor het meervoud, zelfs in combinatie met jullie. Een voorbeeld: Ga naar huis, jullie daar! Je denkt zeker dat je kunt doen wat je wilt!

Zij

Wie zich een grammatica graag voorstelt als een met wat tekst aan elkaar gelijmde opeenvolging van rijtjes in zwart omrande hokjes, kan hier zijn hart ophalen:

zij, ze
hunner, huns
hun, ze
hen, ze

Men herleze hierover het artikel in O.T. 1957, blz. 7. De inhoud van dat artikel kwam ongeveer op het volgende neer.

1. Het verschil hun/hen, hoe kunstmatig ook, is in geschreven taal gehandhaafd gebleven. Dit verschil zit schrijvers soms zo dwars dat ze hypercorrect worden: ‘Het is niet nodig dat je hen hun afwijkingen toestaat’.

2. Voor de aanduiding van vrouwelijke personen in het meervoud is haar onjuist. Goed is dus: ‘De verpleegsters, wij gunnen hun meer salaris’.

3. Gebruik hun/hen niet voor zaken. Dus: ‘De boeken, wij hebben ze gekaft’.

4. Schrik er niet van terug om dit simpele woordje ze ook voor personen te gebruiken. Hebt u wel eens iemand horen roepen: ‘Ik zal hen wel krijgen, die jongens’?