De Kongo
In het maartnummer van ‘Onze Taal’ vind ik onder de rubriek ‘U vraagt’ tot mijn grote verbazing de opmerking dat de Nederlanders moeten zeggen ‘de Kongo’ voor de rivier, en ‘Kongo’ voor het land. Ik herinner mij niet of dit in uw blad reeds eerder ter sprake is gekomen, maar in ieder geval is het fout en het verbaast mij zeer dat u aan Nederlanders dit Belgische - d.w.z. door de Belgische administratie gepropageerde - gebruik wilt voorschrijven, een gebruik dat in strijd is met de Noord- en de Zuidnederlandse taalgewoonte, met de traditie en met de zin waarin deze aanduiding wordt gebezigd. ‘De Kongo’ is vanouds - al is dat nog niet zo heel oud, want het land is nauwelijks meer dan een halve eeuw als zodanig bekend - de rivier èn het land. Van Belgische zijde poneert men dat ‘Kongo’ een oude landnaam is; er heeft inderdaad vroeger een koninkrijk van die naam bestaan. dat echter ergens anders lag, nl. in het gebied dat tegenwoordig Angola heet. Wat thans in het gewone taalgebruik ‘De Kongo’ heet, is noch historisch, noch taalkundig een voortzetting van dat oude koninkrijk Kongo; het is het gebied dat door Leopold II met veel beleid onder Belgisch beheer is gebracht, aanvankelijk als ‘Etat indépendant du Congo’, wat vertaald is als Congo-Vrijstaat, en in 1908 een Belgische kolonie is geworden. In de 3de druk van de Winkler-Prins-encyclopedie (1909) vindt u als lemma nog Kongostaat, in de vierde druk (1918) is dit geworden ‘Kongokolonie of Belgische Kongo’.
Het gebruik van het bepalend lidwoord is hier geen gallicisme; deze opvatting berust op een averechtse, waarschijnlijk bij Belgische puristen opgekomen analogieredenering: omdat het Frans heeft ‘la France, la Belgique’, wat in het Nederlands luidt Frankrijk, België, zonder lidwoord, meende men dat ook ‘le Congo’ in het Nederlands Kongo moest luiden, en niet ‘de Kongo’. Dit ‘de’ is hier evenwel niet met een staatnaam verbonden, maar met de naam van een geografisch gebied: de Kongo is het Kongobekken, het hele gebied waardoor de rivier de Kongo stroomt. Het staat dus op een lijn met ‘de Roer’ voor het Roergebied. ‘de Saar’ voor het Saarbekken en - minder gewoon, maar niet onbekend - met ‘de Amazone’ voor het Amazonegebied. Zo min als men dus in het Nederlands kan spreken van ‘de bezetting van Roer’, voor die van het Roergebied, of ‘de inlijving van Saar’ voor die van het Saargebied of -bekken, kan men zeggen ‘hij gaat naar Kongo’, voor: naar het Kongogebied of de Kongokolonie. Ten overvloede wijs ik er nog op dat ook het Engels dit gebied aanduidt met ‘the Congo’; zie b.v. de ‘New English Dictionary’ (de Oxford Dict.) die in het Supplement s.v. Congolese dit omschrijft met ‘of or pertaining to the Congo (the Belgian Congo, Congo Free State)’. De enige moderne taal die hier het lidwoord weglaat is... het Duits, dat ook spreekt van ‘Belgisch Kongo’. En het is met de hardnekkige puristen zo dat zij, onder het motto ‘liever Turks dan paaps’, uit louter vrees voor gallicismen, zich van germanismen gaan bedienen.
Dr. C. Kruyskamp.
Auteursrechtelijk beschermd