Onze Taal. Jaargang 28

[p. 9]

[Nummer 2]

Het Nederlands in Duitsland

Reeds in het verleden is de invloed van Nederland en zijn taal in de Duitse grensprovincies niet gering geweest. In sommige gevallen heeft het Nederlands er in ambt, school en kerk een vaste positie gehad. Zo was het bijv. in Oostfriesland, Bentheim, en aan de Nederrijn benoorden van Krefeld. In verschillende Duitse grensdorpen wordt hedentendage nog in het Nederlands gepreekt. De volkstaal in de genoemde gebieden sluit dan ook nauw bij de Nederlandse dialecten aan of wordt er nog toe gerekend. Zo ligt een oppervlakkig verhoogduitst voorveld quasi beschermend voor het officiële Nederlandse taalgebied. Het Nederlands zelf is er echter een vreemde taal geworden die men niet leert, en boeken en kranten in die taal worden er niet meer gekocht. Dat hoeft ook niet, want de Nederlander leert Frans, Engels en Duits.

Als hij spreekt of correspondeert met een Duitser (ook een die het Nederlands machtig is), staat de Nederlander meestal op het gebruik van het Duits, en dat niet alleen in het buitenland. Het resultaat ervan is, dat de Duitsers steeds zullen zeggen: lass sie deutsch reden! De Nederlandse opschriften tussen al die Franse of Engelse langs de Duitse grens, zijn daarom ook zo schaars en slecht gesteld. Vandaar ook de spelling ‘Niymegen’ of ‘Nymwegen’ op de rijtuigen van de Duitse ‘Bundesbahn’ en de ‘diables rouges’ in de Duitse sportpers in plaats van het zonder moeite verstaanbare ‘Rode Duivels’. Maar men citeert enkel Franstalige bladen uit België. Nederlandse namen spellen is overigens ‘Glücksache’. Zo kan een man als Van der Wilt tweemaal verschijnen: als Vander en nog eens als Wilt, en de sportpers komt tot een elftal van twaalf! De uitspraak is van dezelfde kwaliteit. Zelfs de Duitse radio spreekt Nederlandse namen meestal uit, overeenkomstig de Duitse regels. Vandaar dan ook spellingen als ‘Vermöhlen, Bührmann, de Buhr’. Brieven naar het in Duitsland onbekende ‘Meurs’ worden door de Duitse post, die geen Nederlands schijnt te kennen, maar naar ‘Neuss’ gezonden. De Duitse grensbeambten spreken meestal een paar talen - behalve Nederlands, want de Nederlanders spreken Duits. En toch, wanneer die op het gebruik van hun taal stonden, zouden de ambtenaren hun houding tegenover dit kleine taaltje als een ‘zonder moeite verstaanbaar soort platduits’ wel moeten wijzigen evenals hun standpunt van ‘lass sie deutsch reden!’ Door al te grote inschikkelijkheid, door beschaafd en beleefd doen, door een tekort aan taalbesef en aan trots op het eigene is de naoorlogse slag aan deze taalgrens zonder strijd verloren. De taal van bijna 17 milj. mensen wordt over het hoofd gezien. Waarom? Er zijn bijv. Nederlandse juristen die hun akten in het Duits naar Duitsland sturen; daarom is er zo weinig behoefte aan een tolk of vertaler voor Nederlands. Er zijn klanten die hun orders in het Duits plaatsen enz. Nederlands leren is voor de Duitser overbodig, zelfs in handel en nijverheid, hoewel Nederland Duitslands beste klant is en hier een mogelijkheid bezit om zijn taal te doen gelden. Terwijl toch de grote naties miljoenen besteden om voor hun cultuur en taal in de hele wereld propaganda te maken door hun America Houses, hun British Centres, hun Centres d'Etudes Français en zelfs Belgische Huizen, heeft het kleine Nederland - al wordt het bijna verdrukt temidden van zijn grote buren, en al voert het voortdurend strijd tegen germanismen en anglicismen enz. - aan culturele expansie blijkbaar geen grote behoefte. Terughoudend en zelfgenoegzaam als het is, raakt het Nederlands al spoedig in het defensief en het komt er ook zo gauw niet meer uit, tenzij culturele verdragen en andere activiteiten een einde maken aan deze ‘splendid isolation’. Anders zal de gemiddelde Duitser van een Nederlandse taal en cultuur waar hij geen toegang toe heeft, ook verder nauwelijks iets merken. Ook niet bij de Nederlandse, Belgische of Zuidafrikaanse vertegenwoordi-

[p. 10]

gingen in Duitsland. Een betrekking bij hen? Daarvoor strekt het Nederlands zeker tot aanbeveling, maar meer ook niet. De Sabena, Trek Airways - en de KLM kondigen op het vliegveld te Dusseldorp niets in het Nederlands of Afrikaans af. ‘We hebben niemand die Nederlands spreekt. Trouwens, onze Nederlandse passagiers verstaan Engels en Duits’, verklaart de vriendelijke KLM-juffrouw er op kantoor, in het Duits. Of er ooit iemand van de Nederlandse passagiers naar vraagt??

Zijn overigens de Duitse vertegenwoordigingen de Nederlandse taal machtig? Van verfransing of verengelsing heeft men in Westduitsland geen flauw idee. Voor de Duitser is België meestal Frans en zo dwingt hij de Vlaming tot het gebruik van het Frans. De opschriften en verklaringen tijdens de tentoonstelling Belgisch Kongo te Dusseldorp in 1956 werden dan ook alleen in het Frans en in slecht Duits gegeven. De ‘Belgen’ daar, evenals de tolk spraken geen Nederlands. Ook de Duitse pers schrijft nog ‘Malines’ of ‘Gand’. In de schoolatlas staat enkel ‘Campine’, nooit ‘Kempenland’, naast het leuke ‘Leopoldsbury’. De schoolboeken noemen het Vlaams een taal die aan het Nederlands en het platduits verwant is. De gemiddelde Duitser weet over het algemeen niet dat er taaleenheid tussen Vlaams-België en Nederland bestaat, ook al woont hij nog geen 50 km van de grens af. Sommigen spreken zelfs van een ‘Belgische’ taal. De circulaires van de Deutsche Akademische Austauschdienst te Bonn vragen voor studentenbeurzen naar België slechts getuigschriften aangaande de kennis van het Frans. Wat doet zulk een Duits student dan, als hij bijv. in Gent terechtkomt - indien dat dan nog mogelijk is? En sommige Duitse Reis- en Verkeersbureaus sturen hun reclame in het Frans en Engels naar België. Het is maar een schrale troost dat andere landen evenmin diplomatiek optreden, zoals de daardoor veroorzaakte incidenten voor het Franse paviljoen op de Expo bewezen hebben. Maar is dit alles te verwonderen zo lang nog Nederlandse firma's met Vlaamse of Vlaamse onderling... in het Frans corresponderen of adverteren? Zo lang Nederlandse ambtenaren aan de grens hun taal niet belangrijk verklaren, 17 miljoen mensen hun films in vreemde talen en soms ook TV niet gesynchroniseerd (willen?) krijgen, Belgische diplomaten ertoe over gaan, enkel Franse films aan te bieden of Nederlandse brieven in een andere taal beantwoorden, Belgische grensbeambten slecht of geen Nederlands spreken (probeert u het maar eens op hun kantoor in Keulen).

Daartegenover staat nu de ontwikkeling in de andere supranationale instellingen, zoals de bekende KSG. Ook het Benelux-Parlement is overwegend Nederlandstalig. Zulke nieuwe, Europese aspecten en een gezonder, actiever taalbesef in Nederland en België, vooral in en om Brussel, zouden ook van grote invloed op de beoordeling en beoefening van het Nederlands in Duitsland zijn: twee Nederlandstalige buurlanden zou men er op den duur toch niet willen en kunnen ignoreren, maar één misschien wel. Eigenlijk kunnen de Nederlands-Vlaamse importeurs nog een zekere druk op hun buitenlandse leveranciers uitoefenen. De Duitse taalinstituten zouden dan ook Nederlands gaan geven - een kwestie van ‘Angebot und Nachfrage’. Een losmaking van het vak Nederlands uit de germanistiek - dus zonder verplichte examencombinatie met het Duits - zou voor de student een welkome stimulans tot de studie van het Nederlands zijn. In dit opzicht heeft Keulen, door ligging en geschiedenis de geschiktste plaats voor het Nederlands, weer een stap achteruitgedaan: de studenten in economie en sociale wetenschappen mogen daar het Nederlands niet meer als onafhankelijk examenbijvak kiezen. Een professoraat in het Nederlands voor de wetenschappelijk verantwoorde opleiding der studenten is toch niet ingesteld. De Duitse neerlandicus en zijn lector kunnen daartoe weinig meer doen dan het Nederlands bij een groepje liefhebbers in leven houden. Het is nl. geen schoolvak, brengt dus niets op en betekent door zijn verplichte combinatie met Duits een belasting. Afrikaans is nog veel minder bekend, laat staan het moderne Fries, Nederlands ‘tweede’ taal. De niet-neerlandicus meent zulke ‘Nederduitse’ periferietaaltjes dan ook zonder veel studie te kunnen verstaan. Ze lijken hem soms ook te veel op het door hem als een sociale barrière beschouwde platduits. Hij verbaast zich er telkens over dat men Nederlands kan bestuderen, want er is toch nix....

Zonder een leerstoel Nederlands-Afrikaans, zonder een onafhankelijk Nederlands schoolvak in de Westduitse grensprovincies (waar men meer en meer Russisch op school gaat leren), blijft Nederlands voor de Duitser een op sterven na dood ‘aanhangsel van het Duits’, dat niet ernstig wordt genomen. Welke beschaafde Duitser kan ook maar drie Nederlandse dichters of auteurs noemen of zich van het werk zijner Nederlandse collega's op de hoogte stellen? Er zijn veel ontwikkelde Duitsers die stomverbaasd staan als ze op bezoek bij een Nederlandse vakgenoot merken dat er in dat ‘dialectische periferietaaltje’ niet alleen een uitgebreide, zeer oude, waardevolle letterkunde bestaat, maar ook een vaklitteratuur op welk wetenschappelijk gebied dan ook.

Na 1945 sprak het helemaal niet vanzelf dat in Nederland het Duits een verplicht leervak op school zou blijven. De Nederlanders, een nuchter, praktisch denkend volk, hebben hun heel goed begrijpelijke na-oorlogse afkeer van het Duits overwonnen. Het Duits wordt in Nederland alom geleerd (het is voor de Nederlander zonder twijfel een moeilijke taal!), aan de universiteiten bestaan er leerstoelen voor het Duits, op de middelbare school is het een verplicht vak.

Waarom zou dan het Nederlands in Duitsland niet eveneens belangstelling kunnen vinden? De regering, industrie en handel van beide landen moeten gezamenlijk een initiatief nemen. Kennis van het Nederlands in de wereld zal via het Frans of Engels maar langzaam tot stand komen. Via het Duits kan die kennis veel beter verbreid worden. Zal de toerist, de politicus, de industrieel uit Nederland beseffen dat er nu een kans is om het Nederlands in het buitenland weer het aanzien te verschaffen dat het als drager van een oude, onafhankelijke en rijke beschaving verdient?

Josef Kempen, Neuss-Rhein.