Onze Taal. Jaargang 28

Kunstwoorden

Het interessante artikel van Dr. P.C. Paardekooper in O.T. van juli/augustus 1958 herinnert mij aan een voordracht die ik op 3 december 1956 in het Bataafsch Genootschap te Rotterdam heb aangehoord van Prof. dr. ir. A. van Wijngaarden over ‘Het Mathematisch Centrum’. Na de organisatie, het doel en de werkwijze van deze in 1946 te Amsterdam opgerichte Stichting (waarvan prof. v. W. een der directeuren is en hoofd van de ‘Rekenafdeling’) te hebben uiteengezet, vertelde de spreker welke opdrachten zo al aan het M.C. worden verstrekt. Ze liggen op allerlei gebieden (Deltawerken en daarmee samenhangende vraagstukken van waterhuishouding, verzilting van de bodem enz., epidemiologische en andere geneeskundige problemen, speciale technische moeilijkheden enz.), waarbij het steeds de bedoeling is de dikwijls ingewikkelde en langdurige berekeningen zoveel mogelijk te vereenvoudigen en geschikt te maken voor het gebruik van elektronische rekenmachines.

Met taalkunde heeft het M.C., dat een schakel bedoelt te zijn tussen de zuivere en de toegepaste wiskunde, schijnbaar niets te maken. Toch heeft het in een bepaald geval, tot tevredenheid van de opdrachtgever, een taalkundige moeilijkheid langs wiskundige weg kunnen oplossen. De aantekeningen die ik van bovengenoemde voordracht had gemaakt, aangevuld met nadere inlichtingen die ik op mijn verzoek van medewerkers van het M.C. ontving onder toezending van een nummer van het maandblad ‘Ariadne, een leidraad door de wereld der reclame’ (waarin meer bijzonderheden zijn vermeld), stellen mij in staat de lezers van dit blad hierover iets mede te delen.

De opdrachtgeefster was een farmaceutische industrie hier te lande die iedere keer, wanneer zij een nieuw produkt op de markt wilde brengen zich voor de moeilijke taak gesteld zag, daarvoor een passende merknaam te bedenken. Deze naam moest aan allerlei eisen voldoen: hij moest niet te lang zijn, gemakkelijk uit te spreken (ook in de moderne talen), goed in het gehoor liggen en hij moest geheel nieuw zijn, om bij het Merkenbureau ingeschreven te kunnen worden. De opdracht luidde dus in het kort: geef ons zoveel mogelijk groeperingen van 5, 6 of 7 letters, die aan deze eisen voldoen.

[p. 5]

Er moest hiervoor een studie voorafgaan over de gemiddelde opbouw uit letters van de meest voorkomende woorden per taal. Op grond hiervan werd een aantal letters gekozen en de frequentie van iedere letter vastgesteld. Verder werd zorg gedragen dat er niet twee klinkers en niet drie medeklinkers achter elkaar konden verschijnen om te vermijden dat er niet uit te spreken lettercombinaties zouden worden geproduceerd, zoals men die soms in ongecorrigeerde kranteberichten aantreft. Aan iedere letter werd een cijfer of getal gegeven en er werd een strook gemaakt, waarin volgens de gevonden code grotere en kleinere gaten werden geponst. De strook werd in de ARMAC, een van de door het M.C. gebouwde elektronische rekenmachines geplaatst en nadat deze in werking was gesteld, tikte de ermee verbonden schrijfmachine met een snelheid van 9 letters per seconde in 7 uur tijds ongeveer 36000 ‘woorden’ op 60 foliobladen. De machine werd daarop stopgezet, maar zij had nog lange tijd door kunnen draaien, zonder tweemaal dezelfde lettercombinatie te produceren.

Natuurlijk waren niet alle 36000 woorden bruikbaar: er waren niet uit te spreken, onparlementaire en zelfs ‘onnette’ woorden bij en misschien ook reeds door andere bedrijven geblokkeerde merknamen, maar het aantal meer of minder bruikbare woorden werd toch ruwweg op ongeveer 10000 geschat. Ook konden onbruikbare woorden, zoals b.v. rdocit door de firma gemakkelijk in bruikbare woorden worden veranderd, in dit geval b.v. in docitan.

Een van de toehoorders, een vermaard emeritus-hoogleraar in de wiskunde. vroeg de spreker aan het eind of de machine ook kon dichten (het was twee dagen vóór St.-Nicolaas!). Prof. Van Wijngaarden antwoordde, dat als met dichten ‘rijmen’ werd bedoeld, de machine hierop zeker kon worden ingesteld. Maar - veel van deze opdrachten verwachtte de hoogleraar niet: zo'n elektronisch sinterklaasvers zou te duur zijn. (Behalve de kosten voor het opstellen van een programma, bedragen die van de ARMAC ongeveer f 100, - per uur)

In het hierboven genoemde nummer van ‘Ariadne’ wordt ook verwezen naar een artikel in ‘Revue der Reclame’ van oktober 1956. waaruit blijkt dat ongeveer gelijktijdig met de bedoelde Nederlandse, ook een Amerikaanse farmaceutische industrie het ‘elektronisch brein, heeft ingeschakeld voor massaproduktie van merknamen.

Dr. G. van Meurs