Onze Taal. Jaargang 25

Automati...

(J.R.) Met die vrees van U ‘voor de technicus die in het volgende nummer beweren zal dat er toch verschil is’, zal het zo'n vaart niet lopen. Wat de technici willen schrijven, is immers hun zaak! Zij maken hun jargon zelf en moeten zich er zelf ook maar mee redden in hun speurwerk-werkplaatsen. Ons, leken, moeten zij maar liever niet lastig vallen met spitsvondigheden. Zeker, spitsvondigheden, want hun bezwaren tegen automatisering zijn, meen ik, spitsvondig.

Automatisering is een afleiding van het werkwoord automatiseren dat al meer dan dertig jaar in gebruik is. Dat werkwoord stond in 1925 al in de Nouveau Petit Larousse Illustré. De omschrijving - rendre automate - bevredigt nog steeds. Een iets betere omschrijving vond ik in de Pequeño Larousse Ilustrado van 1928: - volver automático - en in Gallas' Nieuw Fransch-Nederlandsch Woordenboek van 1938 - automatisch maken.

Automatisering is dus: het automatisch maken. Het woord drukt, evenals tientallen andere woorden die eindigen op -iseren, een wijzigende handeling uit.

Als wij dan heus het woord automatie moeten gebruiken dan liefst aldus: automatie is het resultaat van automatisering. Immers: woorden die eindigen op -atie drukken een toestand of een resultaat uit: agitatie, decoratie, separatie, congregatie, malversatie, consternatie, organisatie en vele andere.

Ook in het Engels en het Amerikaans was oorspronkelijk het woord automatisation (ook wel gespeld automatization) in zwang. Om deze bewering te staven citeer ik even professor Norbert Wiener, de man van de cybernetiek:

While it is impossible to make any universal statements concerning life-imitating automata in a field which is growing as rapidly as that of automatization, there are some general features of these machines as they actually exist that I should like to emphasize. (The human use of human beings, Doubleday Anchor Books, New York, 1954, p. 32). De spatiëring in dit citaat is van mij.

Dat woord, automatization, was de Amerikanen vermoedelijk veel te lang. Het was een van die polysyllables waaraan zij zo'n gruwelijke hekel hebben. Zij verkortten het gemakshalve tot automation. Als produkt van back formation kregen zij toen het werkwoord automate. Dat gleed wat gemakkelijker over de weinig soepele Amerikaanse tongen dan het struikel-werkwoord automatize dat met zijn klemtoon op de tweede lettergreep trouwens wel wat slecht in het gehoor lag.

Het werkwoord automate zou, vernederlandst, eigenlijk niets anders kunnen betekenen dan ‘autoom maken’ - naar analogie van actuate, celebrate en andere werkwoorden op -ate. Maar wat is ‘autoom’? Onzin, nietwaar!

Hier is, geloof ik, sprake van een foutieve woordvorming die is ontstaan uit verminking van de stam automat (een afleiding van automatois) of, zo men wil, uit een samentrekking van die stam en het achtervoegsel -ate. De technici, die in hun speurwerk-werkplaatsen vertrouwd waren geraakt met automatization, verloren vermoedelijk iets van hun rustige zekerheid toen in hun vakliteratuur opeens automation begon op te duiken. Dat, zo moeten zij gedacht hebben, is zeker een nieuwe term. Beide termen gebruikte men vermoedelijk tijdens de opkomst van automation door elkaar. Dat moet de verwarring in de speurwerk-werkplaatsen bepaald zo groot gemaakt hebben dat de heren een betekenisverschil zijn gaan construeren.

Wat automatization was wisten zij. Automation moest dan wel een bepaalde soort automatization zijn. Het verschil tussen burgelijk en burgerlijk en tussen werkeloos en werkloos kan hun door het hoofd gespeeld hebben.

Een van hen kreeg toen een ingeving: automation moest feedback automatization zijn. Voor leken was dat vermoedelijk iets te subtiel, maar zij wilden toch wel proberen het uit te leggen.

Toen kwamen op een goede dag uit Eindhoven en Gent explicaties die niet geheel met elkaar klopten maar toch een begrijpelijke verklaring van feedback automatization gaven. Ik vond beide in Onze Taal van juni.

Maar het klopte toch niet helemaal, want wat de heren in die twee steden automation beliefden te noemen, was volgens prof. Wiener, een van de pioniers op dat gebied, gewoon automatization.

Immers: hij schreef in bovengenoemd boek:

While it is impossible to make any universal statements concerning life-imitating automata in a field which is growing as rapidly as that of automatization, there are some general features of these machines as they actually exist that I should like to emphasize. One is that they are machines to perform some definite task or tasks, and therefore must possess effector organs (analogous to arms and legs in human beings) with which such tasks can be performed. The second point is that they must be in rapport with the outer world by sense organs, such as photoelectric cells and thermometers, which not only tell them what the existing circumstances are, but enable them to record the performance or nonperformance of their own tasks. This last function, as we have seen, is called feedback, the property of being able to adjust future conduct by past performance.

Wieners definitie van automatization is precies gelijk aan de Eindhovense en de Gentse definitie van automation. Zij is een stuk duidelijker ook. Al gebruikt Prof. Ir. D. Dresden de term automatie waar hij het heeft over feedback automatization (De Onderneming, 1 september '56, p. 698 e.v.) en al zal hij niet de enige zijn, toch geloof ik dat wij automatisering gerust kunnen blijven gebruiken.

De technici en allen die zonder slag of stoot voor hun argumenten zwichten, geef ik nog een ander citaat van Prof. Wiener ter overdenking: In control and communication we are always fighting nature's tendency to degrade the organized and to destroy the meaningful...

(Red.) In O.T. moesten we eigenlijk die stukken Engels met een vertaling erbij geven. U ziet echter dat we geen plaats meer hebben. Prof. Dr. Ir. C. Verhagen gebruikt in zijn Delftse inaugurele rede ‘Mens en Meetinstrument’ herhaaldelijk ‘automatisering’. Uit België kregen wij een Frans artikel opgestuurd waarin de term autergisatie bepleit werd. In Parijs is in juni een congres over deze dingen gehouden waarbij de Fransen ronduit verklaarden niets van het Amerikaanse woord te willen weten. Zij gebruiken voor de wetenschap van het automatiseren ‘automatique’ (vgl. mathématique), voor het systeem zelf ‘automatisme’ en voor het beginsel ‘automatisation’. Genoeg, wij wachten rustig af en zetten een punt achter deze wisseling van verheven gedachten.