U vraagt en wij...
hebben ondervonden, dat zelfs in de zomermaanden de taal U geen vacantie gaf. Op uw rug in het groene gras liggend, sprietjes kauwend, wolken beschouwend, heeft U allerlei venijnige vragen bedacht, maar wij staan onze mannetjes best, althans dat denken we. □ Zo las iemand in een roman van Van Schendel: Hij gelukte spoedig.. Dit is een Zuidnederlandse wending, een nabootsing van ‘il réussit’. Bij ons altijd ‘het gelukte hem’. □ Het edele college van de plaatsvervangend burgemeester, de waarnemend wethouder en de controlerend arts is uitgebreid met ‘de plaatselijk agent’ en ‘de landelijk leider’. Wij zijn een beetje te moe om voor het behoud van onze beminde e te vechten. Tegen de bierkaai dan. Voor die landelijk leider zijn wij domweg bang. Twee woorden om te vergeten. □ Leerboeken voor boekhouden vinden wij spannend. Kooplieden, die kapitalen hebben met zes, zeven nullen.. Nu zijn we op iets onverteerbaars gestoten: posten opgevoerd onder de rubriek.. ‘Opvoeren’ is een van die woorden, waarover O.T. veel te zeggen heeft gehad. Waarom in dit geval niet ‘vermeld’? Het wachten is nu op de boekhoudkundige, die ons het fijne van zijn vaktaal zal ontsluieren. □ De grote dichter Breeroo zei van zich zelf, dat hij een beetje schoolfrans in zijn hoofd had rammelen. Wij, minder dan B., hebben nog minder. Nu voor het laatst: de Rhône is een rivier met een oo van ‘sloot’ en niet van ‘voter’. □ Wie is die ‘hem’ in ‘hem smeren’? Geheimzinnige man in onze taal. Men denkt ter verklaring van deze uitdrukking aan ‘de voeten smeren’, d.i. ‘zich reisvaardig maken’. In elk geval is ‘hem’ geen persoon, daarom veel liever ‘'m smeren’, ook al houden we niet van die weglatingstekens bij voornaamwoorden. □ U vraagt wel, maar wij moeten er
voor zorgen, dat we zelf niets doemwaardigs schrijven. Daar stond in O.T. Augustus: allen worden verzocht! Zonder blik of blos. En dat terwijl we maand in maand uit gefoeterd hebben tegen dit ‘worden’. Wij kunnen het best verklaren. Het volgende moet U echter van ons geloven: wij hadden het niet geschreven! Wie dan wel? Wij zouden U een blik in de keuken van O.T. moeten gunnen maar dat doen we niet. In Nederlands zonder beeldspraak: het gaat U niets aan. □ Maar nu vraagt U weer: Is Hohenzollerns goed? Wij antwoorden: neen. Het lijkt ons te zijn: de Hohenzollern. Zie hier een Duits zinnetje, waarachter U niets moet zoeken: Wilhelm war ein Hohenzoller, er kam aus Hohenzollern, Adolf war kein Bayer: er kam nicht aus Bayern. Geweldig Duits, niet waar? De Hohenzollerns vinden we te veel meervoud hebben. Wilhelm was een Hohenzoller, hij kwam uit het geslacht der Hohenzollern. Geen geweldig Nederlands? Nu gaan we toch zelf twijfelen.. □ In Amsterdam is de De Schaapherderstraat en de De Lairessestraat en de De Wittenstraat. Typografisch mooier dan de de. Lijkt wel op het kinderzinnetje: er was een bij bij. □ ‘Categorieën’ en niet ‘categoriën’. Heeft niets met nieuwe spelling te maken. □ ‘Die Hoogovens met hun Taalzorg!’ schaterlacht een geleerde vriend van O.T., ‘Wat hebben de heren ons geleverd met hun Breedband?’ - Wij zijn verstomd. □ Er zijn van die vragen, die ons doen denken, dat we bij de barbier zitten en deze ons het scheermes op de keel duwt met de woorden: je geld of je leven. Wij zouden ons geld geven. Ook de barbier kan daarvan niet leven. Wat moet het zijn: minstens of tenminste? Ha, hier hebben we een uitvlucht: wij zouden zeggen ‘op zijn minst’! ‘Minstens’ is herhaaldelijk afgekeurd (zonder succes?) en ‘tenminste’ heeft het nadeel, dat het ook
‘althans’ kan betekenen. □ ‘In O.T. September las ik: de kluts kwijtraken. Wat raakt men nu eigenlijk kwijt?’ Volgens sommigen is de uitdrukking afkomstig van de ouderwetse papiermakers en bezigde men haar, wanneer men de slag kwijtraakte om de papiervloeistof gelijkmatig over de vorm uit te spreiden. Begrijpt U dit helemaal? Wij niet. Vooral niet hoe die ouderwetse papiermakers er in geslaagd zijn hun kluts over het gehele land te verbreiden. □ Dat ‘sloom’ gemaakt is van Slome (Salomo), is hoogst onwaarschijnijk. Het is, denken degenen die alles weten, een vorm die opgekomen is naast ‘loom’, onder invloed van andere met sl beginnende woorden, die allemaal iets slooms hebben: slap, slak, slaap, slijm, slepen, slodder, slenteren, slungel, sleur, slurpen, slijk.. neen ‘slim’ niet en ‘sluw’ evenmin. □ ‘Medelijdig’? Nooit! Germanisme. Schrijf: medelijdend, mededogend, meewarig, meelevend. Welk een keuze.. □ Komt het Engelse ‘chap’ van het Nederlandse ‘sjappie’? Dit vroeg ons iemand, die vol vreugde ons artikel in Juli gelezen had. Neen, driewerf neen. Begeef U niet op het slappe koord om in Uw eentje uit te zoeken, welke Nederlandse woorden de Engelsen hebben overgenomen. (Andersom is het veel gemakkelijker.. dat fixt U in no time!) ‘Sjappie’ komt van ‘sjappietouwer’, een ruwe uitdrukking ontleend uit het.. Maleis, het Italiaans van het Oosten, volgens Multatuli. ‘Siapa taoe’ betekent ‘wie weet het?’ of beter ‘weet ik veel!’. Dit Maleis is, vervormd, door ruwe zeebonken (heerlijk woord) mee naar onze verfijnde streken gebracht. □ Hebt U bij de vorige verklaring een bekend zonderling gevoel gehad? Wij zullen U zeggen welk. Dat van een schooljongetje, dat uren over een moeilijke som heeft gepiekerd en nu ziet hoe de leermeester deze in twee
tellen op het bord maakt. □ U: U gebruikt de naamvals-n niet meer, maar ik wel: is het nu ‘de regering van Leopold den Eerste’ of ‘den Eersten’? Wij: het eerste. Rangtelwoorden en bijv. naamw. komen zelfstandig voor als bijstellingen bij een eigennaam van een persoon. Geschiedenisboeken vóór 1947 dienen te gaan over Karel den Dikke, Floris den Vijfde, Filips den Goede enz. Overigens zult U in spraakkunsten ook wel hierover een andere opvatting aantreffen, zodat U de boeken met Karel den Dikken niet zó slecht behoeft te vinden. □ Nog zo'n scheermes-op-de-keel-kwestie: Texel of Tessel? Doet U de atlas maar eens open.. Wij hebben al eens meer gezegd, dat de spelling van aardrijkskundige namen niet bepaald best is geregeld. De gemeentebesturen hebben een naam vastgesteld, maar er zijn nog vrij belangrijke instellingen als de Prov. Staten, de Ged. Staten, het Min. van Binn. Zaken, het Min. van Waterstaat, de Topografische Dienst, het Kon. Ned. Aardr. Genootschap, de P.T.T., de Ned. Spoorwegen, de A.N.W.B. (ja, van die blauwe bordjes, waarop al die namen staan) en dan kunt U nog de oude archieven gaan napluizen. Vooral onthouden, dat een c mooier is dan een k, een x deftiger dan ks, een ph cultureler dan een f, een y eerbiedwaardiger dan een i. En nu maar in alle lijsten, atlassen en boekjes opzoeken: Alphen, Jutphaas, Culemborg, Acquooi, Boxmeer, Lexmond, Cuyk, Venray, Abcoude.. Wat? Heeft U hiervan ook wel eens een andere spelling gezien? Het scheermes kan gerust dicht geknipt worden. □ ‘Hij vergenoegde zich met enige brieven te schrijven’. Komt ons stuntelig voor. Wij dachten: hij vergenoegde zich er mede.. of: hij bepaalde zich er toe.. of doodgewoon: hij schreef alleen maar enige brieven. Als ‘zich vergenoegen’ moet betekenen ‘zich vermaken’, zijn we zo vrij dit een germanisme te noemen. □ Een goede Nederlandse uitdrukking voor ‘jalousie de
métier’? ‘Beroepsnijd’ of ‘broodnijd’. □ Voordat de nieuwe zilveren munten in de Nederlandse geldzakken zullen komen, moeten we nog een vraag beantwoorden van iemand, die o zo graag fouten ontdekt in regeringstaal (wij doen dit nooit o zo graag). Hij heeft een rijksdaalder van 1928 en deze munt spelt ‘koninkrijk’ als ‘koningrijk’. Wij weten alles van rijksdaalders, alleen niet hoe die eervol te krijgen. De muntwet regelt tot in de kleinste bijzonderheden, hoe de munt er uit moet zien. Deze muntwet werd in de 19e eeuw geschreven in de spelling Siegenbeek (1804, dus vóór De Vries en Te Winkel). Men spelde toen ‘koningrijk’, de munt in 1928 eveneens. Ambtelijke consequentie ad absurdum? Welneen, een prachtig overblijfsel, een laatste bolwerk van de oude Siegenbeek. Wij houden van tradities. Het zou ons niet spijten veel van deze munten met ‘koningrijk’ te ontvangen. □ Dat het Min. van O.K.W. de nieuwe schoolbanken voor de lagere school ‘sets’ noemt, zal wel laster zijn.
WERF DEZE MAAND
EEN NIEUW LID!
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd