Onze Taal. Jaargang 21

[p. 43]

[Nummer 11]

Waaraan men zich ergert

Wie herinnert zich niet het opwindende ogenblik, dat voor het eerst de menselijke stem door de radio in de huiskamer kwam? Het toestel was nog een vervaarlijk samenstel van spoelen, draden en knoppen en de geheimzinnige stem klonk in een baaierd van gekras en gefluit. Als men per ongeluk wat hard op de vloer stapte, kon men de stem niet van de bijgeluiden onderscheiden. Nu in het midden van deze eeuw in duizenden Nederlandse gezinnen een blinkend, volmaakt radiotoestel pronkt en een kleuter in staat is ‘Hilversum op te zoeken’ behoeft men zich niet meer te ergeren aan kraken en brommen; men heeft nu de tijd zich te ergeren aan de stem zelf. Wij moeten dit geloven van de onbepaalde ‘men’, als wij de briefkaarten lezen, die wij meer dan eens toegestuurd krijgen en waarop dan zoiets staat als: ‘Wat wij nu weer van de radio hebben gehoord, gaat alle perken te buiten. Kunt U het taalmisbruik van de radio niet verbieden?’ Welnu, verbieden kunnen wij gelukkig niets, maar wij willen toch eens onze gedachten laten gaan over de taal, die wij via de radio horen.

Het zou onmenselijk zijn van omroepers en nieuwslezers te eisen, dat zij zich nooit eens mogen vergissen of dat zij een encyclopaedische kennis moeten hebben van de uitspraak van alle woorden, Nederlandse en vreemde. Wie veel spreekt, heeft veel kansen fouten te maken. Wie dit gevaar niet wenst te lopen, moet zwijgen en een omroeper moet ex professo zijn mond openen. Wel mogen wij van hen eisen, dat hun uitspraak verzorgd is en gespeend van allerlei eigenaardige schakeringen, die van plat tot Haags gaan. Zij worden hierdoor geen metalen spreekrobotten, want het bijzondere blijft toch in hun geluid bewaard door het tempo, de toonhoogte en de intonatie, die bij iedereen verschillen en die sommige mensen tot radiosprekers bij uitstek maken. De berichten, die omgeroepen worden, moeten terdege taalkundig en stilistisch overwogen worden. In twijfelgevallen is het geheel niet beschamend een woordenboek of een spraakkunst te hulp te roepen. Personen, die vlug de tekst van een bericht moeten opstellen, dienen over een grote taalvaardigheid te beschikken. Verslaggevers bij de radio moeten in hun taal ware duivelskunstenaars zijn. Zij kunnen bij de tewaterlating van een schip niet met tien vingers in een woordenboek staan te bladeren om te kijken of een zinsnede goed dan wel fout is. Wij van onze kant mogen niet venijnig zijn in de beoordeling van hun werk. Soms is het juist een enkele verspreking of een plotselinge fout, die het menselijke accent aan hun verhaal geeft. Als wij een stenografisch verslag van onze eigen woorden op een dag zouden lezen, stonden we verbaasd over onze fouten. Desondanks moeten wij een nauwgezette taalbeheersing en een rijke woordvoorraad tot de voornaamste eigenschappen van de radioverslaggever rekenen.

Voor hen, die lezingen e.d. voor de radio houden, geldt hetzelfde als voor de omroepers. Daar wij kunnen aannemen, dat de tekst meestal goed is voorbereid en op schrift gesteld, mogen wij toch verwachten, dat er op redelijke wijze aandacht is besteed aan de taalkundige vorm. Wie zijn taal in het openbaar aanbiedt, moet deze kunnen verantwoorden. Fouten maken mag ieder, maar de fouten de aether inslingeren niet. Gedichten maken mag ook ieder, maar zodra ze in de boekhandel te koop zijn, staan ze bloot aan de genade-

[p. 44]

loze critiek. In de uitspraak behoeft geen mens zijn woonplaats te verloochenen. Gewestelijke taaleigenaardigheden kunnen gerust in het gesprokene doorklinken. Als radiosprekers wezenlijk een platte, onbeschaafde uitspraak hebben, staan zij bloot aan de genadeloze critiek van de hoorders. Menigmaal wordt de inhoud van een lezing verlaagd door de slecht verzorgde taal van de spreker.

Het gesproken woord blijft in de radio niet beperkt tot de berichten, lezingen en verslagen. Er gaat vrijwel geen dag voorbij of men kan naar een hoorspel, een schetsje of praatje luisteren. De verbolgen moeder, die ons hierover schreef, kunnen wij niet het zwijgen opleggen: (M.F.) ‘Op een listige wijze tracteren sinds enige jaren de omroepverenigingen ons op de stem van een of ander heerschap, dat filosofeert over de dingen van de dag of propaganda maakt voor een bepaalde organisatie. Alle vier de grote omroepverenigingen doen daaraan mee. Telkens als ik de platvloerse taal van deze praatjes hoor, dreig ik onpasselijk te worden. Ik heb de grootste moeite mijn kinderen de onbeschaafde uitspraak af te leren, die zij in de grote stad kunnen horen. Van een bevriende leraar vernam ik, dat bij het M.O. de onderwijskrachten vruchteloos te keer gaan tegen een banale uitspraak. Moeten wij het nu goedvinden, dat een openbaar instituut als de radio deze uitspraak van de straat propageert?’ De eenvoudigste raad, die wij U kunnen geven, is U te wijzen op de knop, waaraan men onbarmhartig kan draaien. Wij kunnen en mogen ons niet mengen in het beleid van de omroepverenigingen. Er zijn weinig instellingen zo blootgesteld aan de critiek van de zoveel zinnen hebbende hoofden als de omroepverenigingen, die in de loop der jaren daardoor wel een dikke huid zullen hebben gekregen. Over smaak valt niet te twisten. Over wansmaak wel? In elk geval over geestigheid niet. Waar de een op zijn knieën slaat van pleizier, zal de ander geen spier van zijn gezicht vertrekken.

In een hoorspel een matroos of een polderjongen laten spreken als een referendaris op een Haags departement is dwaasheid en een hoorspel van louter referendarissen kan zelfs voor de verstoktste liefhebber van hoorspelen wat eentonig worden. De bezorgde moeder heeft echter groot gelijk, als zij wijst op de opvoedende taak van de radio. Daarom lijkt het ons, domme radioleken, beslist onverantwoord veel laag-bij-de-grondse taal als vorm van amusement te brengen en als deze humor aangeboden wordt in een vaste radiorubriek, vinden wij deze regelmatige uitzending bedenkelijk, hoewel wij ons kunnen voorstellen, dat er mensen op dat bepaalde uur bij hun toestel gaan zitten met een gezicht van ‘Ha, daar komt hij weer!’

Men zou kunnen opwerpen, dat het met de invloed van de radiotaal niet zo'n vaart zal lopen. Verreweg de meeste luisteraars wensen muziek en roepen ‘draai af dat ding!’, als ze een spreker horen. Daarbij komt nog, dat de spreekgewoonte bij een mens al lang gevormd is, wanneer hij zelfstandig naar de radio luistert. Die paar keer banale taal maken zijn uitspraak niet slechter, evenmin als de goede taal zijn uitspraak verbetert. Ja, het tegendeel hiervan is moeilijk te bewijzen. Wij strijden echter voor een zuiver en verzorgd taalgebruik. Verruwing van de uitspraak betekent voor ons een verruwing van de mens. Een streven naar verzorgde taal hebben alle beschaafden gemeen, omdat het een der wezenskenmerken is der cultuur. In September hebben wij nog op dit gezegde van Prof. Kloeke gewezen. De radio geeft ons lang niet altijd deze verzorgde taal te horen. zodat men zich daaraan kan ergeren. Klachten over een slecht taalgebruik helpen niets. De oorzaken dienen zonder zachtzinnigheid opgespoord te worden. Wie vindt, dat de radio in taalzaken geen negatieve invloed uitoefent, moet toch nog van haar een positieve invloed verlangen. Daarom hebben wij in deze beschouwing zoveel het werkwoord ‘moeten’ gebruikt. Er zit niets anders op. Men moet hier eisen stellen, ook al zou een andere ‘men’ zich daaraan ergeren.