Onze Taal. Jaargang 20

[p. 25]

[Nummer 7]

Nederlandse woorden in het Russisch

Ons volk is wel altijd een klein volk geweest, maar ondernemingsgeest hebben de Nederlanders toch steeds gehad. Zij bleven ondanks hun liefde voor huiselijkheid en gezelligheid niet aan eigen haard zitten, maar trokken er op uit, de wijde wereld in. Zij wilden wat meer zien dan de lage landen bij de zee, zij gingen varen en handel drijven met vreemde volken in en buiten Europa. Het behoeft ons dan ook niet te verbazen, dat uitheemse woorden in onze taal zijn binnengedrongen en zich daar langzamerhand een plaatsje hebben veroverd. Dat brengt de omgang met andere volken nu eenmaal met zich mee. Maar natuurlijk was de invloed wederzijds. Ook de vreemdelingen namen woorden en uitdrukkingen van onze zee- en kooplieden over.

Van onze zee- en kooplieden. Het ligt dus voor de hand, dat het in de vreemde talen vooral scheepstermen en namen van handelsproducten zijn, waarin we Nederlanders met een buitenlands jasje aan herkennen.

Zo is het ook in het Russisch. Want hoe weinig verwant deze taal ook met de onze mag zijn, zij kent toch heel wat woorden van Nederlandsen oorsprong. In de buurt van de Kaspische Zee worden de volgende termen gebruikt: bramtóp in de betekenis van topzeil op kleine vaartuigen, uit Holl. bramtop (top van de bramsteng); búglen' uit Holl. boeglijn; kapljár uit Holl. kabelaring; kónfuz uit Holl. kombuis; lócman uit Holl. loodsman, doch met de betekenis van schipper, scheepskapitein; múskar' uit Holl. moskuil; schóut, skóut, skut uit Holl. schuit. Dan kent men er nog het woord bánok: riviermonding, een in zee uitlopende arm van een rivier. Dit is ook een Ned. woord, ofschoon wij het in deze betekenis niet kennen. Het is nl. ons bank (zandbank). Dat bánok daaruit ontstaan is, kan men vooral opmaken uit een Russische zin als: bánok abmelél - ryba i ni idet k nam, d.i. de bánok is ondiep geworden, verzand - de vis komt niet tot ons. Waarschijnlijk werd bánok eerst gebezigd om een ondiep, verzand vaarwater aan te duiden, daarna zal het ook zijn gebruikt voor vaarwater in het algemeen, en in 't bijzonder voor een vaarwater dat in zee uitmondt en vaak ondiepe plaatsen, banken heeft. Ook kent men het woord vánda: visnet, visserstuig tot het vangen van grote vis, gewoonlijk van dun touw, soms van wilgetwijgen. Elders in Rusland komt vánta voor. Beide vormen gaan terug op ons want (viswant, visserstuig).

Algemeen Russisch is het woord flag, meervoud flági uit Ned. vlag. In Archangel kent men het werkwoord flacit, de vlag hijsen op een schip. Een ander woord is borchóty, dat in N.O.-Siberië gebruikelijk is in de betekenis van: planken ter verhoging geslagen op een bootje, dat uit één boomstam is gehouwen. Het is hetzelfde als het Archangels bárkoty, dat evenals de in het N. en O. van Rusland bestaande woorden barkót en barkóut, afkomstig is van Ned. barkhout. De vormen borchóty, barchót, barchóut en bargóut zijn te verklaren uit de Holl. vormen barchhout barghout.

Overigens worden er ook wel eens ten onrechte Russische termen aan het Hollands toegeschreven. Men heeft wel gedacht, dat het thans niet meer voorkomende Russische woord rangóus uit een Holl. woord rankhuis zou zijn ontstaan. Het betekent: een klein huisje, en is een synoniem van Russisch jut uit Holl. hut, zodat het wel wat ver-

[p. 26]

leidelijk is rangóus nu ook van een Hollandsen oorsprong te verdenken! Er is echter één groot bezwaar tegen de afleiding uit rankhuis: dit woord bestaat niet! Wat nu? Oorspronkelijk Russisch is rangóus ook niet. De verklaring is wel te vinden. Want de Russen hebben niet alleen woorden aan het Nederlands ontleend, doch ook aan het Engels. In de 18de eeuw gebruikten zij voor sommige scheepsonderdelen zowel Engelse als Nederlandse termen, waarbij nu eens de eerste, dan de laatste uitdrukking de overhand kreeg. Het Russische gekbalk uit Ned. hekbalk is verdrongen door vintranec uit Eng. wingtransom; genegat uit Holl. hennegat heeft plaats gemaakt voor gel'mport uit Eng. helmport. Daarentegen heeft forfut uit Eng. forefoot zich niet kunnen handhaven tegenover baks uit Holl. (kinne)baks. En zo heeft ook het Russische rangóus uit Eng. roundhouse het moeten afleggen tegen Russisch jut uit Holl. hut. In 1795 komt rangóus nog voor, maar een halve eeuw later schijnt het reeds in onbruik te zijn geraakt.

Behalve scheepstermen heeft het Russisch ook heel wat namen van handelsvoorwerpen uit het Nederlands overgenomen, b.v. vruchtennamen: Russisch kruzapel' uit Holl. kruisappel; Russisch apel'sin uit appelsien, een bijvorm van sinaasappel, en afleidingen hiervan: het bijvoegl. naamw. apel'sinovyj o.a. in apel'sinovoe morozenoe, d.i. sinaasappelijs; en apel'sinnyj in apel'sinnoej derevo, d.i. oranjeboom; en dan de zelfst. naamwoorden apel'sinnik: oranjeboom; apel'sinscik: appelsinekoopman; apel'sinscica: appelsinekoopvrouw. Een andere vruchtennaam, die het Russisch ontleend heeft van het Nederlands is abrikós uit Ned. abrikoos. Weliswaar is dit geen oorspronkelijk Ned. woord; het heeft een reis om de wereld gemaakt voor het bij ons is terecht gekomen. Van het Latijn (praecoquum of praecox, meervoud praecocia) ging het via het Grieks πϱαιϰόϰϰια (praikokkia), enkelvoud πϱαιϰόϰϰιον (praikokkion), ook πϱεϰόϰϰιον (prekokkion), βεϱιϰόϰϰιον (berikokkion) en βεϱύϰοϰον (berukokon) naar het Arabisch. De Arabieren, die de p niet kennen ‘verarabischten’ het tot barkôk, berkôk of met het lidwoord al-berkôk. In dezen vorm kwam het in Spanje en Portugal aan, waar het aanvankelijk albercoque luidde, maar thans enigszins gewijzigd voortleeft, in het Spaans als albaricoque, in het Portugees als albricoque. Onze voorouders hebben het weer van de Spanjaarden en Portugezen overgenomen: abricock of abrikok. In deze gedaante komt het bij ons nog in de 17de eeuw voor. Het woord was echter ook in Frankrijk doorgedrongen; daar werd het op zijn Frans: abricot. Door den Fransen invloed op onzen tuinbouw begon het woord in zijn Fransen vorm bij ons ingang te vinden, zo zelfs, dat de Spaans-Portugese gedaante geheel op den achtergrond raakte en tenslotte verdween. Van de Fransen werd het echter in het meervoud overgenomen en daar die eertijds nog de s van het meervoud uitspraken, ontstond bij ons de vorm abricots of abricotz. Dit werd vernederlandst tot abrikozen, waarbij dan weer het enkelvoud abrikoos werd gevormd. In dit ontwikkelingsstadium reisde het woord naar het Oosten, zodat ook de Russen van deze smakelijke vrucht konden genieten. Zij hebben er weer bijvoeglijke naamwoorden bij gevormd, nl. abrikósovyi, b.v. in abrikósovyi cvét, d.i. abrikozekleur; en abrikósnyi in abrikósnaja kostocka, d.i. abrikozepit. Abrikósnik is een abrikozeboom en ook een liefhebber van abrikozen; abrikósovka betekent abrikozenlikeur.

Ook Hollandse visnamen vinden we in het Russisch terug, b.v. garnél' uit Ned. garneel, een bijvorm van garnaal; en makrel' uit ons makreel. Verder namen voor stoffen en kledingstukken, zoals Russisch bájka uit Ned. baai, plis uit pluis; bóstrok of bóstrak uit borstrok. De Russen doen ook aan kousenstoppen: stopat' culki.

Andere aan het Nederlands ontleende Russische woorden zijn nog: drágil', Ned. (last)drager; kamfórka, kanfórka, konfórka, Ned. komfoor; en kanbój in de betekenis van lawaai, schandaal, alarm, uit Ned. konvooi. Doch hierover en over nog andere woorden een volgenden keer.